door Klaas Driebergen

Ik wil deze keer graag een aanwinst in mijn Bommelverzameling laten zien.

Hoewel ik vooral boeken verzamel, heb ik mij recent de aanschaf veroorloofd van een beeldje. En wel van het gemeenste sujet dat de Bommelsaga bevolkt: Hocus P. Pas.

Voor de geschiedenis van dit beeldje moet ik terug tot 1955. Toen werd in het Brabantse dorp Oisterwijk het miniatuurstadje Rommeldam geopend. Behalve circa vierhonderd huisjes en andere gebouwen stonden daar ook meer dan vijfhonderd beeldjes van bewoners van Rommeldam. Die werden inklei gemaakt door de Amsterdamse beeldhouwer Jan Ernst Onkenhout.

Je kent wellicht de korte geschiedenis van dit miniatuurstadje en vooral de treurige afloop daarvan: het ging in 1959 alweer failliet.

De mallen waarmee de gipsen afgietsels van de beeldjes werden gemaakt, bleven echter bewaard, en belandden uiteindelijk in de collectie van museum De Bommelzolder in Zoeterwoude. En zo kon museumdirecteur Pim Oosterheert de figuren te koop aanbieden op het symposium ter gelegenheid van het 25-jarige bestaan van museum De Bommelzolder, dat afgelopen zomer in Rijswijk gehouden werd.

Ik kon het niet laten er eentje te bestellen. Een van de meest geslaagde beeldjes vond ik Hocus Pas. Dus die is het geworden.

De beeldjes werden opnieuw in gips gegoten door Taco van Weijen en beschilderd door kunstenares Rianne Biesheuvel. Hocus Pas is zo’n 22 centimeter hoog.

De vraag is alleen of dit Hocus Pas-beeldje ook daadwerkelijk in het miniatuurstadje gestaan heeft. De Hocus Pas zoals die in het attractiepark stond, is de volgende:

Blijkens het boek Rommeldam. De geschiedenis van een miniatuurstadje had Hocus Pas in het stadje een werkplaats, waar hij bezig was een toverdrank te brouwen.

Van alle hoofdfiguren was er in pincipe één exemplaar tentoongesteld. Wanneer en waarom er door Onkenhout van Hocus Pas dan een extra beeldje is gemaakt, is niet duidelijk.

Bovendien kán het beeldje in deze vorm nog niet gemaakt zijn ten tijde van de opening van Rommeldam. Deze Hocus Pas, met dit uiterlijk, bestond namelijk nog niet…

Ik zal uitleggen waarom.

Twee weken nadat op 29 juni 1955 het miniatuur-Rommeldam geopend werd, ging in de kranten ‘Tom Poes en de kniphoed’ van start. In dit verhaal draagt Hocus Pas een heel hoge hoed, die hij een ‘kniphoed’ noemt, en waarvan hij aan Tom Poes vertelt dat die alles verkleint. De hoed plaatst hij over de ‘oude waarden’ die hij van Rommeldammers koopt. Maar degenen van wie hij iets gekocht heeft, worden vervolgens vermist.

Later blijkt dat Hocus Pas met deze handelingen zijn slachtoffers sterk heeft laten krimpen tot ‘arme verdwaalde insekten’, zoals hij ze noemt. ‘Maar’, zegt hij tegen kapitein Wal Rus: ‘maakt u zich geen zorgen. Ik ben goed voor insekten! Ik heb ze in een aangepaste omgeving geplaatst, want ik heb nog een spoortje van geweten, ja, ja! En dat is lastig genoeg!’

Hij heeft ze naar een plek in het Donkere Bomenbos vervoerd waar miniatuurversies van de Rommeldamse huizen staan.

Dat is een leuke en niet toevallige knipoog naar het miniatuurstadje in Oisterwijk.

Welnu: de Hocus Pas van ‘mijn’ beeldje is de Hocus Pas uit het verhaal ‘De kniphoed’, dat dus pas ná de opening van het attractiepark verscheen. Met op zijn hoofd de kniphoed, en in zijn hand het koffertje waarin hij de ‘arme insekten’ vervoerde.

De tovenaar kent in de Bommelverhalen namelijk veel verschijningsvormen. Dit in tegenstelling tot de de meeste andere hoofdfiguren: zij dragen altijd dezelfde kleding. Zo niet Hocus Pas.

In ‘De geheimzinnige gaper’ (1951–1952) , het vorige verhaal waarin hij optrad, zag hij er bijvoorbeeld nog als volgt uit:

Deze Hocus Pas lijkt wat meer op het beeldje dat in Rommeldam stond. De Hocus uit ‘De kniphoed’ draagt niet alleen andere kleding, maar ook zijn gelaatstrekken zijn veranderd. Dat zie je op de volgende tekening, die weleens als inspiratiebron gediend zou kunnen hebben voor de pose waarin de tovenaar in het gips gegoten is:

Zijn neus is vergeleken met ‘De geheimzinnige gaper’ wat krommer, zijn ogen zijn groter en hebben kleine pupillen, zijn wenkbrauwen zijn zwaarder geworden. Eigenlijk ziet hij er nog wat gemener uit. En in het beeldje is dat goed gevangen.

Om nachtmerries van te krijgen.

Er zullen toch weleens kinderen zijn geweest die slecht sliepen van het optreden van Hocus Pas. In de jaren vijftig werden de Tom Poes-strips veelal nog als onschuldige kinderverhaaltjes gezien, maar ondertussen…

Ik heb het beeldje dus maar niet op mijn slaapkamer gezet.

*

PS 1: zoals je wellicht weet, komt er een nieuw themapark gebaseerd op de wereld van Bommel en Tom Poes: ‘Bommelwereld’. (Ik schreef er al eerder over.) Bekijk dit filmpje voor een recente update: de bouw vordert gestaag!

PS 2: de tentoonstelling ‘Tom Poes in de 2e Wereldoorlog’ in het Bommel en Tom Poes museum in Assen is verlengd tot 17 februari 2024. (Ook hierover schreef ik al eens.)