door Klaas Driebergen

Zojuist deed ik een verbazende ontdekking. Die heeft te maken met een geheel onbekend tekeningetje van Marten Toonder, dat ik onlangs in het Toonderarchief in het Literatuurmuseum aantrof. Dat sowieso al leuk is om te laten zien.

In een recente aflevering van BommelDingen schreef ik over de eerste vakantie van Marten Toonder in Ierland, in juni 1951. Ik vertelde dat zijn vrouw Phiny verslag deed in een reisdagboek, en Marten foto’s maakte.

Maar Marten maakte tijdens de reis ook nog wat aantekeningen in een schetsboek, dat ook bewaard is gebleven in zijn archief. Zo noteerde hij de namen van de plaatsen waar ze doorheen kwamen, met wat steekwoorden erbij. Wat gedichtjes in het Engels. Het is potloodgekriebel, maar wel interessant voor wie zoals ik geïnteresseerd is in Toonder en Ierland, dus ik ga het nog eens grondig ontcijferen.

Maar hij heeft er ook één tekeningetje in gemaakt. Ergens in Wales, denk ik.

In haar dagboek beschrijft Phiny uitgebreid de tocht door Engeland en Wales, die aan hun kennismaking met Ierland voorafging. Ze vertelt hoe ze op donderdag 14 juni, voor ze naar Holyhead rijden om daar aan boord te gaan aan de boot naar Dublin, dineren bij een hotelletje in het plaatsje Beaumaris.

“Dit plaatsje was ons aangeraden om te bezoeken en dit bleek de moeite waard te zijn. We vonden een klein hotelletje, dat tegen de rotsen aan lag, tussen de bloemen in. Het was echt een ding voor smokkelaars. Eerst dronken we een drankje in de bar waar ook een oud mannetje zat met een geruit hoedje, zoals Sherlock Holmes. Hij was zeer trots op Wales en leerde ons het Walese alphabet. Verder vertelde hij, dat hij de hele dag al bier had gedronken.
Aan een tafeltje, dat uitzag over de baai met de blauw-achtige bergen aan de overkant, aten we een heerlijk maal. Er was een kellnerin die Ton en Marten steeds ‘my dear’ noemde. We brachten er een paar heerlijke uren door en hadden er wel willen blijven. Maar Ierland woog nog zwaarder…”

Het genoemde oude mannetje nu kwam ik ook tegen in Martens schetsboek:

Tot dusver al leuk genoeg om te melden in dit BommelDing. Maar de ‘verbazende ontdekking’ die ik deed, moet nog komen.

Ik dacht namelijk: er komt ook een Sherlock Holmes-achtige detective voor in ‘Tom Poes en Mom Bakkesz’, één van de vele vermommingen die de schurk Mom Bakkesz daarin aanneemt. Zou die niet toevallig op dit mannetje gebaseerd kunnen zijn…?

Deze figuur komt ten tonele in aflevering 1309:

Deze figuur stelt zich voor als ‘Jim Mufkins, de beroemde detective […]. U hebt natuurlijk van me gehoord: “Het Mysterie van de Mispel-molen” en “Het Geheim van de drie groene Handschoenen”!’ Een kostelijke verwijzing naar detectiveromans à la Sherlock Holmes. (Mocht iemand weten of Toonder hier concrete bestaande verhaaltitels parodieert: laat het me weten!)

Wanneer verscheen ‘Tom Poes en Mom Bakkesz’? Juist: in 1951! En wel op het moment dat Toonder zijn reis naar Ierland maakte…

En op welke datum verscheen deze aflevering met Jim Mufkins? Hoe is het mogelijk…: op 14 juni 1951! De dag dat Toonder in Wales dat mannetje tegenkwam, met zo’n zelfde geruite hoed…

Het kan dus niet zo zijn dat Toonder door deze ontmoeting op het idee voor Jim Mufkins kwam. Die moet namelijk al weken ervóór getekend zijn, om op die dag in de krant gepubliceerd te kunnen worden… Waarschijnlijk heeft hij bij het schrijven en tekenen van dit verhaal zelfs extra in het voren gewerkt, om het tijdens en na zijn vakantie gewoon te kunnen laten doorlopen.

Toonder is zich op dat moment ongetwijfeld van deze merkwaardige coïncidentie bewust geweest. Alsof hij ineens zijn eigen verhaalwereld instapte. Het is dus niet verbazingwekkend dat hij ogenblikkelijk zijn tekenblok gepakt heeft en het mannetje in potlood vereeuwigd heeft.

*

Online rondleiding door het Ierland van Marten Toonder

Het gevoel dat hij zijn eigen verhaalwereld instapte… Zoiets moet Toonder ook hebben ervaren toen hij voor het eerst door Ierland reed. Hij herkende het als het land dat hij altijd al tekende.

Aankomende vrijdag 10 april om 14:00 uur geef ik in samenwerking met Historizon een ‘online rondleiding door het Ierland van Marten Toonder’. Deze lezing, presentatie, webinar of hoe je het maar wilt noemen, kun je thuis rechtstreeks meemaken via je eigen computer, tablet of zelfs telefoon (maar hoe groter je scherm hoe beter).

Ik ben van plan om hierbij foto’s te laten zien die Marten Toonder maakte tijdens die eerste Ierlandreis en te citeren uit het dagboek van Phiny. Ook wil ik nog ander zelden of nooit vertoond beeldmateriaal laten zien.

Je kunt je voor dit evenement aanmelden door op deze link te klikken. Je kunt dan een ticket kopen à € 4,95. Na aanmelding ontvang je van Historizon een e-mail met daarin de link die je nodig hebt om deel te nemen. Bij die e-mail zit ook een handleiding van hoe het werkt. Het werkt vrij eenvoudig, maar het is wel belangrijk dat je van tevoren het programma Zoom op je computer geïnstalleerd hebt (of de Zoom-app op je tablet of telefoon).

Lees meer over de online lezingen die Historizon organiseert in de nieuwsbrief van Historizon.

Bij vragen kun je me altijd even mailen.

Wie weet ‘ontmoeten’ we elkaar op 10 april!