door Klaas Driebergen

Heer Bommel draagt alleen maar een jas, en geen broek. Dat gegeven blijft me toch bezighouden.

Afgelopen weken zagen we dat heer Bommel in de oudere verhalen vaak ongekleed slaapt, maar dat hij in latere verhalen een pyjama draagt, mét broek. Zonder jas is hij toch maar een blote Bommel en dat komt in de latere verhalen überhaupt niet zo snel meer voor.

Maar wat trekt heer Bommel eigenlijk aan als hij gaat zwemmen…? Zo vroeg ik mij (zelf een fervent zwemmer zijnde, meestal in zwembroek) af. Een badpak? Of een zwembroek? Of trekt hij gewoon zijn jas uit en springt bloot in het water…?

Maar eigenlijk kon ik weinig scènes in de Bommelsaga vinden waarin heer Bommel voor zijn plezier gaat zwemmen. Wie er een kent, mag het me melden. Als je hem ziet zwemmen, is dat meestal uit noodzaak, of omdat hij onbedoeld te water geraakt is. En dan heeft hij eigenlijk altijd zijn jas aan. Die droogt daarna wel weer.

Grappig zijn twee passages waarin heer Bommel zonder opzet in het water is geraakt, maar vervolgens bekeurd wordt door commissaris Bas omdat hij in de betreffende vijver of rivier niet mag zwemmen, in ‘De muzenis’ en ‘Een Bommelding’.

Te beginnen met het laatste verhaal:

‘Zwemmen is hier verboden’, sprak deze met zware stem. ‘Je verontreinigt de rivier. Ik ga je opschrijven, Bommel. Hoe is je naam?’

Hierna volgt de douchescène waarin ik een paar weken geleden refereerde: als er aangebeld wordt, knoopt heer Bommel een handdoek om zijn middel om open te doen.

Dan ‘De muzenis’:

‘Dit gaat niet, Bommel!’ zei de politiechef afkeurend, toen hij heer Bommel uit het water getrokken had. ‘Het is verboden om in een openbare vijver te zwemmen. En dan in deze tijd van de nacht! Je moest je schamen! Hoe is je naam!’

In dit verhaal leidt de illegale duik zelfs tot een nachtje in de cel, die heer Bommel daar bloot doorbrengt omdat hij zijn jas moet laten drogen.

Twee leuke zwempartijtjes van heer Bommel vond ik uiteindelijk (mede met dank aan Bert Meppelink) buiten de eigenlijke Bommelsaga.

Allereerst in het ballonstripverhaaltje ‘Heer Bommel neemt zwemles’, uit Ons Vrije Nederland (1945), waarin heer Bommel ongegeneerd zijn jas uittrekt om in zijn volle naaktheid naar het meer te wandelen om de zwemlessen die hij uit een boekje geleerd heeft in praktijk te brengen.

Het is voor de latere heer Bommel toch eigenlijk ondenkbaar dat hij om deze reden zomaar zijn jas uittrekt. Zonder jas is hij geen heer, maar een beer.

Heel anders – en erg grappig – is de zwemscène in het geïllustreerde verhaaltje ‘Heer Bommels jas’, dat verscheen in Tom Poes Weekblad (jrg. 1, nr. 37) in 1948. Daarin besluit heer Bommel op een warme dag om een bad te nemen in de rivier.

— Er gaat toch maar niets boven een heerlijk, koel en verfrissend bad vóór het ontbijt, zuchtte hij, tevreden achterover leunend. — Het bevordert niet alleen de eetlust, maar het is bovendien een probaat middel om de sportieve lijn te bewaren! Wij Bommels zijn wat je noemt levens… eh… fijnproevers!

En wat zien we als hij te water gaat…? Hij trek een zwembroek aan!

Bij de rivier gekomen trok hij met een handige beweging zijn jas uit, wierp ze achteloos in het gras, haalde zijn zwembroekje uit het étui en trok dit aan. — Een ideale dracht!, bromde hij, zich met welbehagen uitrekkend. — Het is altijd een prettig gevoel, te weten, dat men behoorlijk gekleed gaat!

Overigens blijkt heer Bommel ditmaal wél goed te kunnen zwemmen.

Haastig bukte hij zich en besprenkelde zijn borst met wat water. Daarna richtte hij zich fier op, strekte zijn armen vooruit, wipte even op zijn tenen en sprong. — Luctor et emergo!, juichte hij vrolijk en verdween toen met een grote plons, die alle vissen angstig stuiven. uit de buurt deed stuiven.
— Hawrrr!, snoof hij verrukt, toen hij weer boven kwam.
— Uitmuntend! Een kostelijk nat!
Met soepele slagen zwom heer Bommel naar het midden van de rivier, wentelde zich toen op zijn rug en zwom met langzame rugslagen stroomopwaarts.
— Eigenaardig', peinsde hij, naar de blauwe lucht turend terwijl hij zich verder liet drijven, — Zwemmen is lang niet zo vermoeiend als ochtendgymnastiek onder een koude douche!

Dit overigens in tegenstelling tot Toonder zelf. Wim Hazeu schrijft over hem in zijn Toonderbiografie:

Waarin hij eveneens verschilde van de meeste andere scholieren was dat hij, ondanks lessen in het zwembad De Kous in de Koushaven, het zwemmen maar niet onder de knie kreeg. Kennelijk een familie-eigenschap, want ook zijn vader, zijn broer en later zijn zoons hebben nooit kunnen zwemmen.

De twee verhaaltjes ‘Heer Bommel neem zwemles’ en ‘Heer Bommels jas’ lijken elkaar dus nogal tegen te spreken. Ze zijn uit 1947 en 1948, nog uit de beginjaren van het bestaan van heer Bommel en Tom Poes. Je kunt je afvragen in hoeverre Toonder ze zelf schreef en tekende, aangezien ze buiten de eigenlijke dagstrip van Tom Poes verschenen: het lijkt erop dat hij dit soort ‘bijproducten’ eerder aan de medewerkers van zijn studio overliet.

Sowieso was het de periode dat heer Bommel zich ook nog regelmatig ongekleed te bed begaf. In de latere verhalen ging hij ook ’s nachts gekleed als een heer van stand, terwijl hij zich ook niet snel meer over zou geven aan ongegeneerde naaktloperij of oppervlakkig zwemgenot.