BommelDingen bekijk_webversie
BommelDingen

door Klaas Driebergen

Dorknoper en Ierse symboliek

Onlangs deed ik een leuke vondst, die ik graag even met je deel als lezer van ‘BommelDingen’. Het betreft het omslag van één van de Bommelpaperbacks van De Bezige Bij, die een link met Ierland blijkt te bevatten.

Persoonlijk vind ik de omslagen van deze reeks, die verscheen van 1967 tot en met 1990, een fascinerend onderdeel van Marten Toonders oeuvre.

De titel is altijd een kenmerkende uitspraak van een van de Bommelfiguren, meestal van Bommel zelf. Deze is in mooie, zwierige letters (echte Marten Toonder-letters) in een tekstballon geplaatst. Dat laatste is natuurlijk eigenlijk opmerkelijk, want de verhalen die in de boeken staan, zijn nu juist typisch géén ballonstrip. Ook opmerkelijk is dat het personage dat de betreffende uitspraak doet, nooit is afgebeeld op de illustratie onder de tekstballon. In plaats daarvan is gekozen voor een ‘leeg’ decor, meestal een landschap, waarin het betreffende personage kennelijk ergens verstopt zit. In de afbeelding wordt de uitspraak uit de titel altijd in een dusdanige context geplaatst waardoor je hem ineens heel anders gaat bekijken: vaak wordt deze geïroniseerd of een figuurlijk bedoelde uitspraak wordt heel letterlijk genomen. Typische stijlkenmerken van Marten Toonder.

Deze illustraties zijn altijd prachtig geschilderd. Ze zijn vaak heel kleurrijk. De illustraties zijn een mooi voorbeeld van de samenwerking die er was tussen Marten Toonder en zijn vrouw Phiny. In twintig van de boeken staat dat het omslagontwerp door Phiny Dick werd gemaakt. De meeste andere zijn van Marten Toonder, maar sowieso lijkt het me niet ondenkbaar dat als één van beide echtelieden als illustrator in het colofon vermeld staat, ook de andere input heeft geleverd.

Nu is er één omslag dat ik altijd een beetje vreemd heb gevonden. Dat is die van Een kleine handreiking (1986), ontworpen door Marten Toonder:

Hij is tamelijk atypisch te noemen. Hoewel de andere omslagen heel concrete voorstellingen bevatten, lijkt er hier gebruik gemaakt te worden van een symbolische beeldtaal: iets met een bloedend hart en twee handen die dat hart omvatten. Waar komt dit vandaan? Dat is tot nu toe voor mij altijd een beetje gissen geweest.

De handen hebben natuurlijk iets te maken met de titel, die een uitspraak is van de ambtenaar Dorknoper, die enkele malen in dit boek voorkomt. Hij zegt bijvoorbeeld in het verhaal ‘De erfpachter’ tegen Tom Poes:

“Een onvoorzien geval van erfpacht, zegt u? Dat is net een kolfje naar mijn hand. De kadastrale aangelegenheden zijn keurig bijgehouden en alles wordt beschreven, zodat ik u daarover gratis kan informeren. Tot zo’n kleine handreiking zijn wij ambtenaren altijd graag bereid.”

Maar om te achterhalen waar Grit van de Gorrelgrot woont, vergt “meer dan een kleine handreiking. Dat zal tijd en leges vergen. Tweehonderd florijnen en drie dagen, schat ik.”

Het is dus een uitdrukking die Dorknoper gebruikt om aan te tonen dat ambtenaren ook de kwaadsten niet zijn.

Het bloedende hart op de voorkant komt op de achterkant aan de orde. Daar staat namelijk een aanbeveling voor het boek van ‘de heer D.D.B.D., Ambtenaar 1° Klasse, te R.’ Die schrijft:

“Natuurlijk bijt ik mij wel eens vast in een voordeurdeler; maar wanneer blijkt, dat deze te kort verlengd is door een ambtelijk abuis, zorg ik dat er alsnog met de aangeslagene wordt afgerekend, al is het vaak met een bloedend hart.
EEN KLEINE HANDREIKING doet soms wonderen, en kennisname zou wettelijk voorgeschreven moeten worden voor alle belastingplichtigen.”

Maar veel verder dan dit kwam ik niet. Tot voor kort.

In het kader van mijn Toonderreis naar Ierland heb ik veel gelezen over de Ierse geschiedenis en cultuur. Daarbij kwam ik ineens, naast andere Ierse symbolen zoals het klaver drie, de harp en het Keltische kruis, de zogenaamde ‘Claddagh-ring’ tegen. Die ziet er als volgt uit:

Tadaa: dat is hem!

Maar wat is dit dan? De Claddagh-ring is een Ierse liefdesring, waarvan je aan de manier waarop iemand hem draagt (aan de linker- of de rechterhand, met de punt van het hart naar je toe of van je af), kunt zien of drager vrijgezel is, verliefd, verloofd of getrouwd. Het hart staat uiteraard symbool voor liefde, de handen staan voor vriendschap en de kroon staat voor loyaliteit. Over de precieze herkomst van het symbool gaan verschillende verhalen, zo valt te lezen op Wikipedia.

Maar deze ring is dus gebruikt voor het omslag van Een kleine handreiking! Alleen de kroon ontbreekt daar.

Hoewel ik er zelf nog niet eerder van gehoord had, kenden de in Ierland woonachtige Toonders dit symbool uiteraard.

Het vergt wel enige moeite om een dergelijk liefdessymbool met de dorre Ambtenaar Dorknoper in verband te brengen. Maar, zoals hij zelf weleens zegt: “Ten slotte hebben wij ambtenaren ook gevoel, al wordt dat weleens vergeten.”

Nieuwe Toonderreis naar Ierland

Toch weer een leuke link tussen Bommel en Ierland gevonden… Tijdens de Toonderreis naar Ierland die ik in mei mocht organiseren, kwamen er nog veel meer verwijzingen in de Bommelverhalen naar Ierland aan bod.

Over die reis gesproken: vorige week meldde ik al dat de reis naar Ierland van mei jongstleden een goede beoordeling kreeg in de deelnemersenquête (gemiddeld een 8,5) en dat hij ook volgend jaar weer wordt georganiseerd. Inmiddels heb ik ook een tijdstip, namelijk van maandag 18 tot en met zaterdag 23 mei 2020. De inschrijving is nog niet officieel geopend, maar mocht je nu al weten dat je mee wilt, dan kun je dat altijd kenbaar maken via een reactie op deze mail of door te een bericht te sturen naar Historizon. Mocht je erover denken maar nog vragen hebben, dan kun je die natuurlijk ook altijd stellen aan Historizon of mijzelf.

Ik heb er alweer veel zin in!

Klaas Driebergen

website

Dit bericht is verzonden naar . Je ontvangt deze e-mail omdat je je voor ‘BommelDingen’ hebt aangemeld. Stuur deze e-mail gerust door aan mogelijke andere geïnteresseerden: zij kunnen zich eventueel aanmelden via deze link. Als je eerdere afleveringen hebt gemist, kun je die hier nalezen.

Afmelden
MailerLite