door Klaas Driebergen

Dit wordt weer zo’n stukje voor ‘de échte Bommelfans’. Als fan wil je alles weten van je idool, zelfs wat voor pyjama hij ’s nachts draagt. Welnu: daarover gaat het deze keer.

Vorige keren schreef ik over andere aspecten van heer Bommels privéleven: zijn toilet- en badkamerbezoek. Ik merkte op dat hij op de volgende plaatjes van ‘De hupbloemerij’ (1968) tijdens het wassen een pyjamabroek draagt, terwijl hij overdag toch geen broek aan heeft.

Ik dacht: hoe zit dat eigenlijk in andere verhalen? En een leuke speurtocht volgde, waarvan ik de resultaten graag met je wil delen.

Ik verklap alvast: we komen hier terecht bij een van de grootste inconsequenties in de Bommelverhalen. Het lijkt erop dat Toonder met een probleem geworsteld heeft. Wat draagt een heer, die eigenlijk een beer is, ’s nachts in bed, als hij overdag alléén maar een ruitjesjas draagt, en daaronder verder zichtbaar bloot is?

Toen hij de vroege verhalen schreef en tekende, moet Toonder hebben gedacht: die jas heeft hij dan ’s nachts uit, en verder geen poeha. Dan ligt hij lekker in zijn berenvacht in bed, een deken is genoeg. In de oudere verhalen draagt heer Bommel ’s nachts namelijk geen pyjama.

Dat is om te beginnen het geval bij de oudste bedscène met heer Bommel die ik kon vinden, in ‘De reuzenvogel’ (1941). Hij logeert dan bij Tom Poes, die zelf op de bank slaapt.

Ook in ‘De betoverde spiegel’ (1942–1943) draagt hij geen pyjama.

Ook hier slaapt hij niet thuis, maar in een kasteel van een tovenaar. Hij slaapt gezellig met Tom Poes in één bed.

Hetzelfde gebeurt in de verhalen ‘Tom Poes ontmoet een oude bekende’ (1943–1944, afl. 795) en ‘De Superfilmonderneming’ (1944, afl. 876).

Je zou bij deze verhalen nog kunnen denken: heer Bommel slaapt niet thuis, misschien had hij door omstandigheden zijn pyjama niet bij zich.

Maar in ‘De meester-schilder’ (1944) slaapt heer Bommel thuis, op slot Bommelstein. En ook dan heeft hij in bed duidelijk geen pyjama aan.

Zijn zichtbare schrik heeft niets met zijn blootheid te maken, maar met het feit dat Tom Poes hem wekt omdat zijn stamvader uit diens schilderij is gestapt. Vervolgens staat er dat hij ‘haastig in zijn kamerjas’ schiet.

Deze lijkt op zijn ruitjesjas, met dezelfde manchetten en kraag, maar heeft geen ruitjes. Bovendien zit er een koord aan om hem dicht te kunnen trekken, terwijl de ruitjesjas altijd open hangt.

Later in hetzelfde verhaal, in een herberg, houdt hij zijn jas aan:

‘Hm!’ zei heer Ollie tegen zichzelf. ‘Ik zal mij maar gekleed te bed begeven. Het waait hier hard en het laken is donkerwit. Dit is geen rustbed voor een Bommel. Maar nood breekt wet en dan...’

Vlak na de oorlog komt er een keerpunt. In ‘De talisman’ (1947) gaat heer Bommel nog ongekleed naar bed:

Maar in ‘De grootgroeiers’ (1948) draagt heer Bommel een pyjamajas. Het is wel alléén een jas, zoals hij ook overdag alléén een jas draagt. Alleen heeft zijn pyjamajas een ander patroon dan zijn ruitjesjas.

Ook in ‘Solfertje’ (1949) draagt heer Bommel alleen een pyjamajas. Dit keer met een streepjespatroon.

De pyjamajas die in ‘Het Kunsthars-hart’ (1953) te zien is, lijkt behoorlijk op de ruitjesjas van overdag, maar dan zijn de ruitjes streepjes.

In het volgende verhaal, ‘De Bommelkuur’ (1953) trof ik heer Bommel voor het eerst in een pyjama aan met jas én broek.

Dit is echter nog niet van blijvende aard. Want direct in het verhaal daarna, ‘De klokker’ (1953): treden Bommel én Joost op in een lang nachthemd, met kanten kraagjes.

Erg consequent is Bommel in deze periode dus nog niet in zijn beduitrusting. Het blijft kennelijk zoeken voor Toonder wat nu passend is voor een heer van stand. In ‘De split-erwt’ (1957) slaapt Bommel gewoon in zijn ruitjesjas (afl. 3024) – al is dat in een herberg, en hij is daar te voet, zonder bagage aangekomen – en in ‘De achtgever’ (ook 1957) slaapt hij ongekleed (afl. 3064). Het jaargetijde kan in dit laatste voorbeeld geen rol spelen, want dit verhaal speelt zich af in de winter.

In ‘Het stenenbeen-probleem’ (nog steeds 1957) draagt hij weer een pyjamajasje. Twee verschillende zelfs, wat betreft dessin.

Dat is opmerkelijk: hoewel hij overdag altijd bij hetzelfde ruitjespatroon zweert, veroorlooft hij zich ’s nachts blijkbaar afwisseling. En dan wel in vrij modern ogende dessins, zeker voor de jaren vijftig. Maar in ‘De kwanten’ (1958) zien we weer een kanten kraagje (net als in ‘De dankputters’, afl. 3602).

Vermoedelijk heeft de diversiteit aan nachtkledij in deze jaren ook te maken met de verschillende tekenaars die op de Toonder Studio’s aan de Bommelstrip werken.

Rond 1960 vindt er opnieuw een kanteling plaats in de geschiedenis van heer Bommels nachtkleding. Maar daarover gaat het de volgende keer.