door Klaas Driebergen

Dit wordt een stukje van niets, ik waarschuw maar even. Je kunt het lezen, maar zult uiteindelijk merken dat dit zinloos is.

Vorige week schreef ik over het boek De lange namiddag van de aarde van Brian Aldiss als mogelijke inspiratiebron voor Toonder tijdens het schrijven van ‘De weetmuts’. In beide verhalen zorgt een paddenstoel op het hoofd van de hoofdpersoon voor een uitbreiding van diens hersenen.

Tijdens het lezen van dit sciencefiction-boek kreeg ik een sterke associatie met een ánder Bommelverhaal. Zou Toonder ook dit verhaal hebben gebaseerd op het verhaal van Aldiss…? Denk eens even met mij mee.

Het verhaal van Aldiss speelt zich, in die zéér verre toekomst, deels af in een groot, dicht woud, met enorm hoge bomen. Al snel blijkt dat het in feite één boom is: de waringin. Deze bedekt een heel continent.

Lees eens het volgende fragment over deze boom. Ik ben benieuwd of je daarbij net als ik de associatie krijgt met een bepaald Bommelverhaal…

De boom, onnoemelijk oud, het langst levende organisme dat ooit op deze kleine wereld had gebloeid, had ontelbare stammen. Heel lang geleden – twee miljard jaar – hadden er vele soorten bomen gegroeid, afhankelijk van klimaat, bodemgesteldheid en andere omstandigheden. Terwijl de temperatuur steeg, begonnen de bomen zich te vermenigvuldigen en met elkaar te wedijveren. Op dit continent had de waringin, die goed gedijde in de hitte en zijn ingewikkelde systeem van luchtwortels gebruikte, geleidelijk een overwicht op andere soorten ontwikkeld. Onder druk evolueerde hij verder en verder uit, en groeide voor de veiligheid soms terug in het gebied dat hij al bezette. Steeds werd hij hoger en strekte zich veder uit, beschermde zijn hoofdstam terwijl zijn rivalen zich vermenigvuldigden, liet stam na stam zakken, gooide tak na tak uit, tot hij uiteindelijk de kunst leerde in de aangrenzende waringin vast te groeien, een bos vormend waar geen enkele andere boom tegenop kon. Hun ingewikkeldheid werd ongeëvenaard, hun onsterfelijkheid een feit.
Op het continent waar de mensen woonden, groeide nu nog maar één waringin. Hij was eerst de koning van het woud geworden, en toen het woud zelf. Hij had de woestijnen en de bergen en de moerassen overwonnen. Hij vulde het continent met zijn ineengestrengelde vlechtwerk.

Juist, ja. Toen ik dit las, moest ik denken aan ‘De giegelgak’. Dat verhaal draait om de gelijknamige woekerplant, een boomsoort, die zich razendsnel door Rommeldam verspreidt.

Het ellendige gewas had alles overwoekerd. Terwijl heer Ollie zijn lezing hield, hadden de wortels alle plantengroei uitgewroet om plaats voor zichzelf te maken. In plaats van de fraaie oude eiken was de weg nu omzoomd met de schaterende boomsoort.

De vrees bestaat zelfs dat het hele land uiteindelijk uit een gakwoud zal bestaan. Via hun wortelstelsel zijn de giegelgakken allemaal met elkaar verbonden, zodat je dit woud in feite als één boom kunt beschouwen. Dat blijkt zeker als de oergak door Tom Poes wordt omgehakt, waarna alle andere bomen snel het loodje leggen.

Er zijn dus interessante overeenkomsten tussen beide boomsoorten. En natuurlijk ook grote verschillen. Met name in dat giegelen dat de giegelgak doet.

Maar er is een probleem. Het boek van Aldiss verscheen oorspronkelijk als Hothouse in 1962. Het was in 1961 in delen voorgepubliceerd in The Magazine of Fantasy en Science Fiction, waar Toonder ook een groot aantal afleveringen van in zijn bezit had – zo vertelt Willem Feltkamp in Marten Toonder en Science Fiction.

‘Tom Poes en de giegelgak’ verscheen al in 1956. Toonder plantte zijn giegelgakken al vijf jaar eerder vóór Aldiss zijn waringin liet groeien, en kan hierin dus niet door Hothouse geïnspireerd zijn.

En om nu te opperen dat Aldiss zich door Toonder heeft laten inspireren… Dat is waarschijnlijk wishful thinking.

Kortom: het is een leuke overeenkomst, maar een toevallige. En er is dus eigenlijk geen goede reden om er een ‘Bommelding’ aan te wijden. Vergeet dus maar wat ik hierover geschreven heb.

Wat me door dit stukje te schrijven wél te binnen schoot, is dat ik de giegelgak eigenlijk nog had moeten noemen in mijn ‘Bommeldingen’ over boomwezens in de Bommelverhalen (lees ze hier: deel 1 en deel 2), die ik ook nog bewerkt heb voor een artikel voor het jongste nummer van Toondertijd. De giegelgak is immers ook een boom met ‘menselijke’ trekken. Met name vanwege de spleet in de stam die op een mond lijkt, waarmee hij giegelt.

Het bovenste deel lijkt sowieso een soort hoofd dat de onbenullige trekken van Wammes Waggel vertoont. Ogen lijken meestal te ontbreken. In zijn zij heeft de giegelgak twee takjes die armen zouden kunnen voorstellen – al grijpt hij daarmee niet boosaardig naar nietsvermoedende voorbijgangers.

Maar dit is eigenlijk maar een hol en voos stukje, over een inspiratiebron die er niet is en over een omissie in een eerder schrijven. Een stukje van niets. Het lijkt op de giegelgakken, die de Bommelse gedachte moet verspreiden, maar omdat die er niet is, niets anders verspreiden dan hol gelach. Maar hopelijk heeft het je toch even vermaakt. Want, zoals professor Prlwytzkofski opmerkt:

‘De Bommelse gedachte is ja niets! Volstrekt niets! En als er gene gedachte is, komt de lol vanzelf, dat merken wij van der wetenschap dagelijks.’