door Klaas Driebergen

Ik zie u fronsen. ‘Heer Bommel op de wc’…?

Inderdaad. Toiletbezoek in de Bommelsaga is nou een onderwerp waar ik altijd al eens iets over heb willen schrijven.

In mijn boek Bommel en Bijbel omschrijf ik de Bommelstrip ergens als:

“Een strip die op het oog niet realistisch is: zaken als dood, chronische ziekte en seksualiteit komen er niet in voor. En ook zeker geen godsdienst: de personages kunnen niet ‘gelovig’ worden genoemd.”

Tijdens een lezing over ‘Bommel en Bijbel’ voegde ik daar een keer aan toe dat er ook geen toiletbezoek in de verhalen voorkomt. Heer Bommel en Tom Poes kunnen het buitenshuis wel héél lang ophouden.

Ter vergelijking: bij het organiseren van een Marten Toonderreis naar Ierland moet je er bij het plannen van het dagelijkse programma altijd rekening mee houden dat er voldoende toiletstops zijn. Maar je leest hooit dat heer Bommel en Tom Poes tijdens een flinke tocht met de Oude Schicht even stoppen voor een toiletpauze.

Trouwens: het lijkt erop dat ze er technisch niet voor uitgerust zijn, lichamelijk gezien: dat heer Bommel en Tom Poes deels respectievelijk geheel bloot rondlopen is niet erg, omdat ze niets te verbergen hebben.

…toch?

Naar aanleiding van de betreffende lezing ontving ik een interessante reactie van een van de toehoorders, ook een abonnee op Bommeldingen: Henk van den Brink. Hij wees op een uitspraak van Doddeltje uit het verhaal ‘De minionen’ (1980). Daarin is heer Bommel door de achterdeur van het huis van zijn buurvrouw weggevlucht na een inval van de politie.

‘Maar eh... Waar is je medeplichtige? Die is er toch niet vandoor?’
‘Je moest je schamen!’ riep Doddeltje. ‘Wie bedoel je met medeplichtige? Ollie soms? Die is eh... even naar achteren.’

Met ‘even naar achteren’ bedoelt Doddeltje hier duidelijk niet dat Ollie de achterdeur uit gevlucht is. ‘Naar achteren gaan’ is een eufemisme voor toiletbezoek – zie ook wat taalkundige Marc de Coster er hier over schrijft.

Met dit in het achterhoofd wordt het helemaal komisch als je leest wat heer Bommel vervolgens zegt:

‘Ik ben op de loop gegaan’, mompelde hij met bevende mond. ‘Gevlucht. Als een lafaard, terwijl een hoogstaande dame in hoge nood achterbleef.’

Gaan Rommeldammers dan toch naar het toilet…?

Ik vond nog twee andere aanwijzingen hiervoor. Weliswaar in wat oudere verhalen.

In ‘Het kunsthars-hart’ (1953) stelt heer Bommel Bommelstein ter beschikking als een vakantieoord voor overspannen beroepsmilitairen. Dit bevalt hem slecht, en de maat is vol als generaal Pluym van Rinckel in zijn bibliotheek aan het darten is.

‘Dit is het t-top-toppunt!’ brieste hij eindelijk moeilijk. ‘U bent geen heer, generaal. Uw manschappen spitten mijn gazon om en u gooit speren naar mijn boekerij! Het is maar goed, dat mijn vader dit niet mee hoeft te maken. Daar is de deur, als u begrijpt wat ik bedoel! Er uit!’
Nu was generaal Pluym van Rinckel een weinig doof, zoals de oplettende lezer misschien zal hebben opgemerkt. De hooggeplaatste officier meende dus dat hem het toilet werd gewezen en wenkte glimlachend.
‘Niet nodig’, sprak hij, een pijltje drillend, ‘dank u!’

In ‘De klonters’ (1955) heeft professor Sickbock een ‘mechanisch superbrein’ uitgevonden, een soort kunstmatige intelligentie dus, dat problemen kan oplossen. Inclusief de woningnood:

De stalen klonter opende de mond en galmde: ‘Van iedere kamer een woning maken. Van iedere kamerhoek een kamer maken. Eén zithoek, één slaaphoek, één keukenhoek, één toilethoek.’
‘Dat is verrassend!’ zei de burgemeester. ‘Aan de hygiëne wordt ook nog gedacht.

Een ‘toilethoek’… Dat woord kun je natuurlijk ruimer opvatten dan alleen een wc, er zal óók een bad, douche en/of wastafel te vinden zijn. Maar het lijkt me dat een wc-pot toch zeker wel onderdeel zal uitmaken van deze ruimte.

Mocht iemand nog meer (al dan niet subtiele) verwijzingen weten naar wc-bezoek, dan houd ik mij aanbevolen. Maar de voorlopige, voorzichtige conclusie moet toch zijn: Rommeldammers gaan wel naar het toilet. Het wordt alleen meestal niet beschreven. En dat is wel zo fris ook.