door Klaas Driebergen

Komende week is het zover: de Toonderreis naar Ierland. Samen met 24 deelnemers ga ik een bustocht maken door Ierland, op zoek naar ‘het Ierland van Marten Toonder’. In Greystones, de Wicklow Mountains, Connemara, de Burren, Kerry…

De weersvooruitzichten zijn echt Iers en beloven voor de juiste sfeer te zorgen. Als Toonder in zijn autobiografie of op andere plaatsen het landschap beschrijft waar hij zo van hield, speelt het weer daarin namelijk altijd een belangrijke rol:

“[Het was] een donkere dag […], met duistere, kolossale wolkenvelden die uit het westen overdreven. Maar zo nu en dan gaapte er plotseling een opening in het zwarte dek en dan scheen de zon op het dal, dat ineens groen en uitbundig het licht opzoog. Maar even onverwacht ging het gordijn weer dicht en trok het leven zich terug.”

En natuurlijk hoop ik op af en toe een mooie regenboog. In het verhaal ‘De Krookfilm’, het verhaal waarin Toonder van al zijn verhalen de geheimzinnige sfeer van Ierland het best weet treffen, vindt heer Bommel aan de voet van de regenboog een muntje dat maakt dat hij in de gunst komt te staan van de Krook (lees: de Shee), zo lang hij het bij zich draagt.

Het bekende volksverhaal dat er aan de voet van de regenboog een pot met goud staat, is afkomstig uit Ierland: de leprecauns verstoppen hun ‘crock of gold’ op een voor mensen onbereikbare plaats, dus wat is er dan een betere plek dan de voet van een regenboog?

Hoewel… Marten Toonder vertelt aan het slot van Vroeger was de aarde plat dat ook hij en zijn vrouw Phiny, vlak na hun verhuizing naar Ierland, ergens in het westen eens aan de voet van een regenboog stonden. Wat ze daar vonden was geen goud, maar de wens die ze er deden zou ‘méér waard zijn dan een crock of gold’, als hij zou uitkomen, zo schrijft Toonder.

Over ‘De Krookfilm’ gesproken: daarin komen nog meer gebeurtenissen voor die gebaseerd zijn op wonderlijke belevenissen van Toonder in Ierland. Zoals de Oude Schicht die gerepareerd blijkt te zijn nadat hij achtergelaten is bij een bord ‘Motorpech? Klaar terwijl u wacht’, hoewel daar geen garage is.

Een ander merkwaardig verschijnsel dat in het verhaal voorkomt, is het omdraaien van richtingborden. Marten Toonder vertelt in zijn interview tegen Bibeb in 1977:

“De Pookahs zijn een soort plaaggeesten. Richtingaanwijzers deugen hier nooit. Dat komt, wordt er gezegd, door de Pookahs, zij draaien de borden om. Echt boosaardig zijn ze niet.”

Ook tegen documentairemaker Frank Wiering vertellen Marten en Phiny Toonder in 1972 in alle ernst dat ze vooral toen ze pas in Ierland kwamen, half Ierland doorreden omdat alle borden verkeerd stonden. Hierop is de volgende scène uit ‘De Krookfilm’ gebaseerd:

“Tom Poes ontvouwde de landkaart en bestudeerde die zorgvuldig.
‘Gewoon maar het rechterpad aanhouden’, zei hij. ‘Het is heel gemakkelijk.’
Maar heer Bommel, die zich uit de auto gebogen had om op de wegwijzer te kunnen kijken, schudde het hoofd.
‘We moeten hier linksaf’, verklaarde hij. ‘Het staat daar met grote letters op het verkeersbord. Die arm kan niet missen.’
‘Dat moet een vergissing zijn’, zei Tom Poes. ‘Het linkerpad loopt dood, volgens de kaart.’
‘Nu nog mooier!’ riep heer Ollie uit. ‘Altijd wil jij het beter weten, terwijl de geleerden het zelf op de wegwijzer hebben geschilderd. Kilkrook staat daar, en daar houd ik mij aan.’”

(Merk op hoe Iers die plaatsnaam Kilkrook is: talloze dorpen en steden in Ierland beginnen met Kil, wat namelijk Iers voor ‘kerk’ is.)

Natuurlijk heeft Tom Poes het bij het juiste eind, maar heer Bommel houdt voet bij stuk, totdat de weg bij een moeras ophoudt:

“‘Ik verken de bodem’, sprak hij. ‘De weg is alleen maar een beetje ondergelopen. Je zwartkijkerij begint hinderlijk te worden, want daar­mee trek je ongeluk aan. Ik vind het hier mooi, en daarmee uit!’
Tom Poes staarde hem met groeiende ongerustheid na – en daardoor had hij niet in de gaten, dat er achter hem een knoest werd geopend in de verknarde boom die daar stond.
‘De kolle wijzel vindt het hier mooi’, mompelde een stem ver­baasd.”

Heer Bommel vindt op wonderbaarlijke wijze een weg door het moeras naar Kilkrook, waar ze te horen krijgen dat onmogelijk is omdat die weg al honderd jaar geleden in het veen is gezakt.

Als ze verderop in het verhaal weer bij dezelfde richtingaanwijzer terugkomen, blijkt hij echter omgedraaid te zijn:

“‘Het is heel duidelijk’, sprak heer Ollie na enig nadenken. ‘We moeten naar links, omdat er op die wegwijzer staat dat we naar rechts moeten, terwijl we weten dat het ding altijd verkeerd wijst, zodat we nu de weg naar het moeras moeten nemen om in het dorp terecht te komen, als iemand begrijpt wat ik bedoel.’”

Afijn. Het is een prachtig verhaal, verplichte kost voor iedere Ierlandganger.

En wij zijn natuurlijk gewaarschuwd: vertrouw nooit Ierse richtingborden. Gelukkig hebben we tegenwoordig navigatiesystemen.