BommelDingen bekijk webversie
BommelDingen

door Klaas Driebergen

Bommels ruitjesjas 79 jaar

Ik kon het niet laten, toen ik het omslag van de Bommel literatuurgids ontwierp: het ruitjespatroon van de jas van heer Bommel als achtergrond gebruiken… Ik heb eigenlijk altijd al een keer een Bommelboek willen maken waarvan het kaft geel met rode ruitjes zou zijn.

Als je erover nadenkt, is dat patroon van die ruitjesjas natuurlijk briljant. Dat is zó herkenbaar! Van welk ander strippersonage kun je de gedachte eraan oproepen door een vlak alleen maar met een bepaald patroon te vullen?

De ontwerpers van zowel het Toondermonument bij de Rotterdamse Blaak als het logo van het Toonderjaar 2012 vonden het niet nodig om heer Bommel zelf af te beelden: het geruite logo was voor hen voldoende. Je kunt over die keuze discussiëren, maar het is wel veelzeggend.

Heer Bommel liep bij zijn ‘geboorte’ in De Telegraaf van 12 juni 1941 – toevallig vandaag exact 79 jaar geleden! – niet meteen met een geel-rood gekleurde jas rond. Hij verscheen aanvankelijk immers alleen in zwart-wit.

Het feit dat hij een ruitjesjas aan had, wees er volgens Toonder op dat hij misschien wel uit Amerika kwam: ‘omdat het in de oorlog was, heb ik daar een soort Amerikaan van gemaakt, in z’n luidruchtigheid en in het dragen van geruite jassen’ (De Groene Amsterdammer, 22 januari 1986).

Vermoedelijk heeft Toonder het geel en rood bedacht toen hij Bommel voor het eerst in kleur moest tekenen. Wanneer was dat?

Dat gebeurde al vrij snel. Al kort nadat hij in 1941 met Tom Poes begonnen was, werd Toonder benaderd om legpuzzels met Tom Poes te maken. Ook kwamen er nog in datzelfde jaar Tom Poes-prentbriefkaarten bij De Muinck & Co. Het is niet helemaal duidelijk of het nu de puzzels of de kaarten waren die het eerst uitkwamen. In elk geval diende heer Bommel op beide producten in kleur zijn opwachting te maken.

Overigens hebben de ruitjes hier, in tegenstelling tot op de tekeningen in zwart-wit, enkele rode lijnen. Dit zou in de loop der jaren vaak het geval zijn, bijvoorbeeld in de ballonstrips in Donald Duck. Maar vaak zie je ook dubbele rode lijnen:

Het lijkt erop dat in kleur de dubbele lijn de voorkeur geniet, maar dat vaak om praktische redenen gekozen is voor een enkele, wat dikkere lijn.

Soms zie je in kleur trouwens een dubbele zwarte lijn, met rood ingekleurd:

Een ander opvallend maar interessant gegeven is dat de ruitjes eerst rechttoe-rechtaan liepen, en pas later met de plooien van de jas gingen meelopen. De kenners weten uiteraard dat de overgang plaatsvond in ‘Tom Poes en Horror de Ademloze’ (1949).

Dit moet een belangrijk en weloverwogen besluit zijn geweest voor Toonder en zijn medewerkers. De rechte ruitjes waren immers een stuk gemakkelijker te tekenen.

Het lijkt er dus op dat deze memorabele gebeurtenis goed werd voorbereid, en dat er al tijdens het maken van de plot voor dit verhaal een episode bedacht is waarin heer Bommel het een aantal afleveringen lang zonder jas moest stellen. En als hij zijn jas dan weer aantrekt, is deze geplooid.

Hier het laatste plaatje met de jas met rechte ruitjes, en een plaatje van kort na de transformatie:

Dit historische moment van het aantrekken van de nieuwe Bommeljas vond plaats op 16 augustus 1949. In 1994 schreef Marc de Bruijn voor nummer 13 van het (toen nog naamloze) clubblad van de MTVC een artikel over deze gebeurtenis. Hij wees erop dat deze verandering op exact hetzelfde moment ook plaatsvond in de Tom Poes-weekstrip (ballonstrip) die in het Tom Poes Weekblad en Ons Vrije Nederland liep. Al viel het daar precies samen met het de start van een nieuw verhaal: ‘Heer Bommel en de Hollebosserknol’.

Toen Toonder tekenfilms ging maken met heer Bommel in een van de hoofdrollen, zal hij zijn keuze voor het patroon van de jas nog weleens hebben verfoeid. Die ruitjes zijn natuurlijk rampzalig als je 24 beeldjes per seconde moet tekenen waarin alles vloeiend moet bewegen.

Soms werd dit opgelost door de ruitjes maar gewoon weg te laten. Bijvoorbeeld in de Tom Poes-reclamefilmpjes die Toonder voor Philips produceerde, zoals The Magic Music:

Ongetwijfeld zullen budgettaire overwegingen hier een rol hebben gespeeld.

In de grote Bommelfilm Als je begrijpt wat ik bedoel (1983) draagt heer Bommel wel ruitjes op zijn jas. Weliswaar een enkele rode lijn:

Ik ben benieuwd in hoeverre dit een discussiepunt is geweest tijdens de productie. Een mogelijke aanwijzing voor dat dit het geval is geweest, is te vinden in een artikel uit Het Vrije Volk van 18 januari 1983, waarin zogezegd werd geciteerd uit een interview met de bediende Joost uit de Rommeldamse Courant:

“Zijn costumière moest ik nadrukkelijk op het kledingvraagstuk wijzen. Heer Bommel is erg gesteld op het dessin van zijn jas, met uw welnemen, en het zou hem hebben bedrukt, indien hij in het vuur van de strijd gedwongen zou zijn geweest zijn garderobe te wijzigen.”

Gelukkig waakt Joost goed over zijn werkgever.

Tijdens het samenstellen van de Bommel literatuurgids kwamen we in dit verband nog een interessant modeartikel tegen uit Viva (1988):

In het artikel wordt gewezen op de toenmalige ruitentrend in de kleding: naast de schotse ruit en de Prince-de-Galles-ruit signaleren ze ook ‘de ruit die Marten Toonder ontwierp voor een van de hoofdpersonen uit zijn onsterfelijke Tom Poes-verhalen’ bij een modeontwerper uit Parijs.

“Ollie B. Bommel draagt namelijk al zolang hij deftig door het leven stapt, jassen met hele grote ruiten.
De Parijse ontwerpers gaan nog een stapje verder dan deze heer van stand. Zij zien ons het liefst in een totaal geruite outfit rondlopen. Jas en broek of rok worden door hen integraal van ruiten voorzien.
En of je dat nou mooi moet vinden…”

Je vraagt je af hoeveel lezeressen van Viva werkelijk hebben gedacht dat Parijse couturiers de ruit van heer Bommel in hun mode zouden verwerken. En dat het toch eigenlijk nét een andere ruit is.

Dit en vele andere interessante artikelen rondom Toonders werk hebben we opgenomen in de Bommel literatuurgids, die in augustus verschijnt en die je nu al hier kunt bestellen.

Klaas Driebergen

website

Dit bericht is verzonden naar .
Je ontvangt deze e-mail omdat je je voor ‘BommelDingen’ hebt ingeschreven.

Reacties vind ik altijd leuk! Dat kan simpelweg door deze e-mail te beantwoorden.

Stuur deze e-mail gerust door aan mogelijke andere geïnteresseerden. Zij kunnen zich eventueel aanmelden via deze link.

Eerdere afleveringen gemist? Je kunt ze hier nalezen.

Afmelden kan hier.
MailerLite