door Klaas Driebergen

(In mijn vorige mail stond een niet werkende link in het blokje hieronder. Mijn excuses hiervoor; bij dezen een link die wél werkt.)

In mijn vorige ‘Bommelding’ schreef ik over heer Bommels omgang met muziek. Maar ik ben eigenlijk amper ingegaan op de muziek zelf, hoewel er in de besproken verhalen een aantal verwijzingen voorkwamen naar bestaande liedjes, die ik echter nog niet allemaal even goed kon plaatsen. Maar het leuke van Bommeldingen is dat ik daar dan direct allerlei opmerkingen over krijg, die te denken geven.

De meeste reacties gingen over de muziek die in ‘De pruikenmaker’ gezongen wordt door heer Bommel.

‘Figaro hier, Figaro daar!’ zong heer Ollie in vervoering, om daarna in een andere toonhoogte over te gaan tot het gevoelige: ‘Niemand de deur uit!’

Er wordt hier de indruk gewekt dat Bommel hier twee verschillende liederen zingt, maar verschillende ‘oplettende lezertjes’ wezen mij erop dat het hier om twee citaten gaat uit één stuk, namelijk de ‘Figaro parodie’ van Tom Manders, alias Dorus. Die is gebaseerd op de beroemde aria ‘Largo al Factotum’ uit de opera Il barbiere di Siviglia (De barbier van Sevilla) van Rossini (beluister en bekijk de aria hier op YouTube). Het is met deze aria dat de kapper Figaro zich in deze opera introduceert.

De tekst van Manders is echter duidelijk een parodie: hij maakt er een kolderieke, ietwat nonsensicale tekst van met verschillende pseudo-Italiaanse woorden erin. De complete tekst van de ‘Figaro parodie’, plus een YouTube-filmpje met de single, vind je hier.

Ik citeer hier de twee coupletten waar de citaten uitkomen:

Me mes, me mes, waar laat ik nou me mes
Zeg snap ie dat nou, me mes
Zeg waar is me mes
Ik raak door die meid me kop steeds kwijt
Oh niemand de deur uit, niemand de deur uit,
niemand de deur uit
Waar is me mes

He Figaro, wordt nou niet kwaad
He Figaro, kijk waar je staat
Kijk Figaro hier, kijk Figaro daar
Kijk Figaro zus, kijk Figaro zo
Kijk nou toch goed, vlak voor je toet
En laat je niet Foppen, hij ligt voor je doppen
En als je ’t niet opraapt, laat je ’t maar leggen
Dan mot je maar weten, wat er van komt
Sok op me kop, sok op me kop, sok op me kop

Er is dan nog wel een raadsel. Het verhaal ‘De pruikenmaker’ verscheen voor het eerst in 1953 in de kranten. Maar Tom Manders trad volgens Dorus’ thuisbladzijde op 23 april 1955 voor het eerst als Dorus op voor de televisie, in het VARA-programma Een avond in Saint-Germain-des-Prés. En de Wikipedia-pagina over Manders dateert de ‘Figaro-parodie’ in 1962: dat was althans het jaar dat de 7-inch single verscheen (samen met ‘Op m’n ouwe regenjas’).

Verder meldt Wikipedia dat Manders pas vanaf 1956 samenwerkte met organist Cor Steyn voor het programma De Showboat (een radioprogramma), en dat zij ‘Samen […] verantwoordelijk [waren] voor nummers als […] Figaro.’

Hoe kant dit? De meest voor de hand liggende verklaring is dat Tom Manders dit lied toch al in 1953 vertolkte in het revuecafé Saint-Germain-des-Prés aan het Rembrandtplein in Amsterdam, waar hij in dat jaar voor het eerst als Dorus optrad en al snel bekendheid verwierf.

Toonders studio’s zaten in die tijd aan de Reguliersdwarsstraat, op zo’n vijfhonderd meter lopen van het Rembrandtplein. De kans is groot dat Toonder, of op zijn minst een van zijn medewerkers, Dorus in die tijd weleens had zien optreden. En operahater Toonder werd blijkbaar aangesproken door deze parodie.

Je vraagt je wel af of er op dat moment al veel krantenlezers waren die Bommels gezang herkenden als Dorus’ parodie op De barbier van Sevilla.

Maar mochten er lezers zijn die nog meer licht op deze zaak kunnen werpen, dan hoor ik het graag!

Dan is er aan het begin van het verhaal de ‘kanarie-polka’ die heer Bommel markies De Canteclaer vraagt om te spelen.

‘Daar zit pit in!’ zegt hij. Na enig zoeken vond ik deze polka. De Russische componist Ferdinand Poliakin (1861–1921) werd het meest bekend met De kanarie, een polka voor viool en piano (beluister deze hier). Daarin wordt ook enig kanariegefluit nagebootst, en als liefhebber van vogelgekwetter spreekt dit heer Bommel natuurlijk aan.

Het dedain van De Cantecler over dit verzoek van heer Bommel lijkt me echter niet op zijn plaats: het vergt toch wel een bepaalde virtuositeit van de violist om dit te kunnen spelen. Vermoedelijk kent de markies het stuk helemaal niet of vindt hij het te moeilijk.

Er zit trouwens nog tenminste één andere verwijzing naar een bestaand liedje in ‘De pruikenmaker’. Door de pruik van Harewar die Joost draagt, is hij levensliedzanger geworden. Hij zingt ‘Als vergeet-mij-nietjes zijn je ogen’ en ‘Ach bloem, ternauwernood ontloken’. Deze regels heb ik niet als bestaande liedjes kunnen identificeren. Iemand…? 

Als Tom Poes wat later Joost wil bewegen om hem uit een schuurtje te bevrijden, kan dit alleen via een list; de bediende is door zijn pruik namelijk elk plichtsgevoel verloren. En dus roept Tom Poes door het raampje naar Joost:

‘Kom eens kijken!’ riep hij. ‘Er hangt hier een paardehoofdstel aan de muur!’
Deze woorden riepen een herinnering in de beklagenswaardige bediende wakker. ‘De zang van het paardehoofdstel!’ mompelde hij. ‘Een beetje oud misschien, maar de melodie doet het nog best! Een goede song, als ik zo vrij mag zijn!
Zo sprekende opende hij de deur van het schuurtje en trad binnen met de eerste strofen van het eens zo bekende lied op de lippen.

‘Er Hangt een Paardenhoofdstel Aan de Muur’ is een hit uit 1947 van de Kilima Hawaiians, een indertijd bekende Nederlandse band die aanvankelijk vooral ‘hawaiian’ muziek speelde, maar in deze tijd ook cowboyliedjes begon te spelen. Het is een cover van een Amerikaans countryliedje. Het lied (hier te horen) dateert dus van zes jaar voor ‘De pruikenmaker’ – zo heel oud was het dus nog niet.

Die eerste strofen luiden als volgt:

Er hangt een paardenhoofdstel aan de muur
En een zadel in een lege schuur
Je vraagt waarom ’k zo droevig tuur
’t Is dat paardenhoofdstel aan de muur

Hij was mijn trouwe vriend en gids
We waren steeds bij elkaar
Vaak in de stille nacht
Ik sprak hem mijn vreugd en smart
Hij hief begrijpend zijn kop
Er is nu een lege plek in m’n hart

En zijn hoofdstel hangt nu aan de muur
En z’n zadel doelloos in de schuur
Ach vriend, ik ben wat overstuur
’t Is dat paardenhoofdstel aan de muur

Een zeer gevoelig nummer, echt iets voor Joost. En Tom Poes weet blijkbaar dat het de bediende aanspreekt, zodat hij deze ermee kan verleiden tot het openen van de schuurdeur.

Door toedoen van Tom Poes verliest Joost vervolgens wel zijn pruik en komt hij weer tot zichzelf. Het betekent het einde van zijn kortstondige zangcarrière…

Een Figaro-parodie, een Kanarie-polka, een paardenhoofdstel aan de muur… Het is best leuk om eens de soundtrack van het verhaal ‘De pruikenmaker’ te beluisteren.

Volgende week wil ik nog nader ingaan op de aangehaalde liederen in ‘Heer Bommel en zijn iksel’ en in ‘De toornviolen’.