Op mijn vraag of iemand een publicatie van deze tekening kent, heb ik geen reacties gehad. Ik ga er dus maar vanuit dat hij inderdaad ongepubliceerd is gebleven.
Ik kom nog even terug op het volgende dat ik schreef:
Het boeide hem [Toonder] dat in het Ierse christendom veel prechristelijke Keltische gebruiken werden overgenomen, en hij zag het Keltische kruis als een ultiem voorbeeld daarvan. Dat is namelijk een samensmelting van twee symbolen: het christelijke kruis en de cirkel, die voor de Kelten stond voor de zonneschijf en dus voor de Keltische zonnegod Lugh, met wie Christus werd geïdentificeerd.
Ik kreeg wat reacties op deze regels. Een en ander bleek toch te kort door de bocht te zijn geformuleerd.
Ten eerste is het niet zo dat Toonder zelf die beweringen heeft gedaan dat het Keltische kruis een samensmelting is van die twee symbolen, en dat Christus met de zonnegod Lugh werd geïdentificeerd. Door de manier waarop ik het achter elkaar gezet heb, kan de suggestie gewekt worden dat hij dit ergens zo gezegd of geschreven heeft.
Ten tweede is de genoemde verklaring voor het ontstaan van het Keltische kruis ook maar één van de mogelijke verklaringen.
Ik ga op beide punten nog even nader in.
Het klopt wel dat Toonder geboeid werd door het feit dat in het Ierse christendom allerlei Keltische gebruiken werden overgenomen. En het is ook zo dat Toonder gefascineerd werd door het Keltische kruis. Maar wat hij erover gezegd heeft, is iets anders dan wat ik hier noteerde.
Aan Robin Lutz (zie het boek Een heer vertelt) vertelde Toonder het volgende, nadat hij zei dat de Kelten geen geschreven woord hadden en dus ‘veel abstracter’ waren dan de christenen:
Je ziet het ook in hun figuren, en het blijkt ook min of meer uit het Keltische kruis. Het Keltische kruis is anders dan het christelijke kruis. Het christelijke kruis is een martelwerktuig. Het Keltische kruis is een symbool van de materiële wereld, dat is de horizontale lijn. De verticale is het omhoogstrevende, zoals de boom die naar de hemel reikt, en het naar beneden gaande, het in jezelf afdalen naar het diepste. Dat wordt omgeven door een cirkel die de eeuwigheid symboliseert. Dat is de eeuwigheid van het leven en van de dood. Door deze combinatie konden ze dat kruis handhaven, en zie je op de Ierse kerkhoven heel veel van die oude Keltische kruisen die nu gesierd worden door Jezus of Maria. Het is een symbool van de vereniging van die twee geloven.
Waar Toonder deze uitleg van het Keltische kruis precies vandaan heeft, weet ik niet. In elk geval lijkt het er een te zijn die hem aanspreekt.
Hoe het Keltische kruis precies tot stand is gekomen, is iets waar de geleerden verschillende antwoorden op hebben gegeven. Het moet zijn ontstaan in de periode van de kerstening van Ierland, die al plaatsvond in de eerste eeuwen van onze jaartelling.
Oorspronkelijk (de vroege middeleeuwen) was het Keltische kruis waarschijnlijk niet bedoeld als grafmonument. De high crosses of hoogkruisen staan vaak in de buurt een kerk, als het ware om de heilige plaats te markeren. Ze zijn zo’n twee tot wel zeven meter hoog.
Deze hoogkruisen zijn vaak bijzonder mooi gedecoreerd, met allerlei religieuze afbeeldingen (Bijbelse scènes en personages, heiligen) maar daarnaast ook met versieringen met een typische Keltische oorsprong (bijvoorbeeld zogenaamde ‘Keltische knopen’: ingewikkelde in elkaar verweven patronen, en cirkels met spiralen erin).
Zie hier bijvoorbeeld een door mij gefotografeerd hoogkruis uit het centraal in Ierland gelegen Clonmacnoise (een replica, wat het echte kruis staat binnen):
|