door Klaas Driebergen

Ik heb een tip voor een zomervakantieboek dat Bommelliefhebbers wellicht zal interesseren. En wel een sciencefictionboek. Het gaat om De lange namiddag van de Aarde van de bekende Britse sf-auteur Brian W. Aldiss. Een vertaling uit 1981 van een boek dat oorspronkelijk in 1962 verscheen als Hothouse.

Dit verhaal speelt zich af in een zeer verre toekomst waarin de macht op aarde is overgenomen door de planten, die zich hebben geëvolueerd in allerlei vleesetende en anderszins voor de mens gevaarlijke vormen.

En waarom is dit dan interessant voor Bommelliefhebbers?

Welnu, het zou kunnen dat Marten Toonder het gelezen heeft. En dat hij zich erdoor heeft laten inspireren bij het schrijven van zijn verhaal ‘Heer Bommel en de weetmuts’ (1975–1976).

Er leeft deze verre toekomst namelijk ook een parasitaire paddenstoelensoort op aarde, een morielje, die zich op de kop van een dier of het hoofd van een mens kan nestelen en als het ware een uitbreiding van diens hersenen vormt. Dit gebeurt ook bij hoofdpersoon Gren.

Poyly keek op hem neer in de schaduw. Tot haar afschuw zag ze de donkere zwam op hem groeien, zoals het op de gooikooibomen en de wurgwilgen had gegroeid. Het sproot op uit zijn haar, het vormde een richel over zijn nek, het stond als een kraag half rond zijn sleutelbeenderen. Het glinsterde donker in ingewikkelde patronen.

Gren heeft door de morielje meer kennis dan anderen, maar wordt ook door de zwam gestuurd, die in feite een zelfstandig wezen is, met een eigen wil en denkvermogen.

De overeenkomsten met wat heer Bommel in ‘De weetmuts’ overkomt zijn zo groot dat er haast geen sprake kan zijn van toeval. Ook de kwil is een zelfstandig wezen met een denkvermogen. Als heer Bommel diens hoed op zijn hoofd heeft, blijkt hij deze net als Gren niet meer af te kunnen zetten. Hij heeft als het ware een uitbreiding van zijn hersenen gekregen, en daarmee zijn kennis. Een verschil is wel dat Bommel niet de kwil zélf op zijn hoofd heeft, maar alleen zijn hoed.

Kort nadat de morielje zich aan Gren heeft vastgehecht, vermoedt deze ‘dat morielje nog nooit eerder woorden had gebruikt, zo langzaam kwamen ze’. Iets vergelijkbaars gebeurt bij Kwil: die spreekt aanvankelijk met ‘ongeschoolde stem’, maar leert gaandeweg steeds beter praten. Al is het natuurlijk een belangrijk verschil dat hij dat al doet vóórdat zijn hoed op het hoofd van zijn gastheer beland is.

De morielje vertelt Gren dat hij hem zal helpen ‘zoals ik ook andere wezens heb geholpen’. ‘Als ik eenmaal bij ze ben verlaat ik ze nooit meer. Vele wezens hebben geen brein; ik ben brein. Ik verzamel gedachten. Ik en anderen van mijn soort dienen als brein, zodat de wezens waar we ons aan vasthechten sluwer en vaardiger zijn dan de anderen.’

Uiteindelijk blijkt de morielje niet erg hulpvaardig. Hij gebruikt zijn gastheer Gren vooral om zijn eigen doelen te bereiken. Hij is een echte parasiet.

Toen ik samen met mijn oom Machiel Noordeloos een reeks ‘Bommeldingen’ schreef over paddenstoelen in de Bommelverhalen, wees lezer Chris Wijenberg mij naar aanleiding van ons stuk over ‘De weetmuts’ op het verhaal van Aldiss. Dat ik vorige zomer met veel plezier gelezen heb.

En zo konden we deze informatie mooi verwerken in ons boek Broddelboleten en trulzwammen, dat vorig najaar verscheen, en waarvan de tweede druk hier te koop is.

Mijn oom, de mycoloog, voegde daarbij nog wat interessante informatie toe over de Cordyceps, een geslacht van schimmels die vaak parasiteren op insecten en andere geleedpotige dieren. Een bekende vorm hiervan is de rupsendoder, die larven van vlinders infecteert.

De schimmel doorgroeit het hele lichaam van de gastheer, die dan uiteindelijk afsterft. De vruchtlichamen groeien eruit zoals andere paddenstoelen uit een boomstam. Zie bijvoorbeeld de volgende foto van een Cordyceps op een mier (bron):

Een griezelig gegeven, dat de makers van de recente televisieserie The Last of Us (2023) inspireerde tot iets vergelijkbaars, maar dan met mensen. Ook hierin is sprake van een parasitaire Cordyceps-schimmel die in een verre toekomst mensen infecteert en hen als een zombie in leven houdt, tot de schimmel zich kan voortplanten en andere mensen kan infecteren.

Gelukkig voor heer Bommel is er in zijn geval geen sprake van een dergelijke agressieve parasitaire schimmel. Maar al lijkt het handig, zo’n weetmuts boordevol kennis, een pretje blijkt het niet. Zowel voor hemzelf als voor zijn omgeving.

Dat Toonder een sciencefictionboek als inspiratiebron hoeft niet te verbazen: hij was namelijk een groot liefhebber van sf. Je kunt hier veel meer over lezen in het boek Marten Toonder en de Science Fiction, dat elke Bommelliefhebber gelezen behoort te hebben omdat het laat zien hoe nog veel meer sf-verhalen ten grondslag hebben gelegen aan Bommelverhalen.

Overigens kan het ook zijn dat zijn broer Jan Gerhard degene was die het boek van Aldiss gelezen heeft. Blijkens een brief van Jan Gerhard aan Marten uit 1975 had hij namelijk ideeën aangedragen voor het verhaal ‘De weetmuts’, zoals hij dit in die tijd wel vaker deed.

*
 

De lange namiddag van de aarde is vooral tweedehands te koop, bijvoorbeeld op Boekwinkeltjes. Er verscheen trouwens in 1970 ook een ingekorte vertaling, met als titel Aan het einde der eeuwen.