Szanowni Państwo,

w sierpniu wracamy do tematu danych badawczych i tego, dlaczego warto poświęcić im w naszej pracy więcej uwagi. Przypominamy raport o zasadach FAIR i tłumaczymy, na czym one polegają. Robimy przegląd repozytoriów i archiwów danych. Przyglądamy się rolom w projektach badawczych, zwracając uwagę na te, które często pozostają w cieniu. 

Prosimy również o upowszechnienie zaproszenia na letnią szkołę SUES (szczegóły poniżej).

Miłej lektury!

Zespół Centrum Humanistyki Cyfrowej

Już w przyszłym tygodniu ruszy szkoła letnia na temat publikowania w otwartym dostępie dla ukraińskich wydawców, redaktorów i naukowców. Bezpłatne webinary organizuje kolektyw SUES – Supporting Ukrainian Editorial Staff, w którym uczestniczy również IBL PAN. 

Zapraszamy na trzy webinary:

9.08 warsztat “Jak indeksować czasopisma w bazie Directory of Open Access Journals (DOAJ)?” [UA]

16.08 webinar na temat praw autorskich i licencji [UA]

5.09 spotkanie z gośćmi: Jadranka Stojanovski i Duncan Nicholas z @European Association of Science Editors podzielą się najlepszymi praktykami w zakresie otwartego publikowania naukowego [ENG]

Każde spotkanie wymaga osobnej rejestracji. Link do formularza znajdziecie tutaj.

Będziemy wdzięczni za podzielenie się informacją o szkole z osobami, które mogą być nią zainteresowane.

Regulacje prawne. W związku z rosnącą ilością danych generowanych na całym świecie zmienia się sposób ich przetwarzania i udostępniania. Pojawia się coraz więcej inicjatyw prawnych i pozaprawnych mających na celu ułatwienie danych, odblokowanie i udostępnianie bogactwa danych dotyczących przemysłu, badań i sektora publicznego. W Polsce 8 grudnia 2021 weszła w życie ustawa z 23 lipca 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego, uwzględniająca zmiany wprowadzone Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 z dnia 20 czerwca 2019 r.

W skrócie ustawa o otwartych danych:

• definiuje dane badawcze jako informacje sektora publicznego, utrwalone w postaci elektronicznej, wytworzone lub zgromadzone w ramach działalności naukowej, inne niż publikacje naukowe,

• umożliwia szersze wykorzystywanie otwartych danych przede wszystkim w nowych produktach i usługach,

• reguluje zasady i warunki wykorzystywania już udostępnionych danych,

• reguluje funkcjonowanie portalu danych dane.gov.pl (wcześniej robiła to ustawa o dostępie do informacji publicznej),

• nie określa zasad dostępu do danych ani tego, które dane badawcze muszą być udostępniane.

Dane w humanistyce. Choć termin „dane” kojarzy się głównie z metodami ilościowymi lub branżą IT, coraz bardziej powszechne jest używanie go również do określenia materiału badawczego typowego dla nauk humanistycznych, np.: bibliografii, źródeł historycznych, fotografii, transkrypcji wywiadów. Jeśli chcecie poszerzyć swoją wiedzę na temat danych badawczych w humanistyce, polecamy otwartą bibliotekę utworzoną w Zotero przez grupę roboczą DARIAH Research Data Management. A tak na marginesie: Zotero jest właśnie jednym z programów, który można wykorzystać do zarządzania danymi badawczymi, np. zbiorem artykułów prasowych czy video.

Zasady FAIR. Jeśli zetknęliście się już z tematem danych badawczych, zapewne również ten akronim nie jest Wam obcy. FAIR to skrót od findable (dające się wyszukać), accessible (dostępne), interoperable (zgodne z innymi narzędziami i usługami cyfrowymi) i reusable (umożliwiające ponowne wykorzystanie). Są to cztery ustalone zasady, jakimi powinni się kierować ludzie nauki, a także instytucje i usługodawcy, kiedy pracują z danymi badawczymi. 

Jeśli chcecie się dowiedzieć więcej o zasadach FAIR w humanistyce, polecamy raport ALLEA, opublikowane przed dwoma laty kompendium wiedzy na temat danych w naszej dziedzinie badawczej. O raporcie pisała również przed dwoma laty nasza koleżanka Mariola Wilczak w Biuletynie Polonistycznym. 

Data papers, czyli artykuły z danych to dokumenty, których głównym celem jest opisanie zbioru danych (przede wszystkim metadanych tego zbioru), kładące nacisk na sposób, w jaki został pozyskany oraz jego użyteczność i możliwość dalszego przetwarzania. Ten rodzaj publikacji jest jednym z elementów realizowania strategii FAIR dla danych, czyli właśnie dbałości o to, aby były wyszukiwalne, dostępne, dawały się przetwarzać i nadawały do ponownego wykorzystania.

Data papers są od lat jednym rodzajów publikacji w naukach ścisłych, ale w humanistyce i naukach społecznych nie odgrywały dotychczas większej roli. Mamy jednak nadzieję, że to się zmieni.

Role w procesie badawczym. Stosowanie planów zarządzania danymi badawczymi w humanistyce wiąże się nie tylko ze stopniową ewolucją w publikowaniu naukowym, ale także ze zwróceniem uwagi na niedocenione dotychczas osoby. National Information Standards Organization (NISO) – amerykańska organizacja pozarządowa, rozwijająca standardy pracy wydawców, bibliotekarzy i dostawców oprogramowania – przygotowała zestawienie 14 ról, które często nie są doceniane w akademickich systemach ewaluacyjnych. Wśród nich znalazły się m.in. Data Curation, czyli stanowiska związane z przetwarzaniem danych badawczych.

Przykłady udostępniania danych. Polecamy dwa: pierwszy to przegląd literatury o critical cataloging, opublikowany w Zotero, autorstwa Bri M. Watson. Powstał on przy okazji pracy nad artykułem naukowym i dzięki tej wygodnej formie, jest stale powiększany przez badaczy. My już z niego korzystaliśmy przy okazji pracy nad warsztatami z katalogowania krytycznego. 

Drugi jest efektem międzynarodowego projektu badawczego SHAPE-ID, w którym uczestniczył IBL PAN. Linki do zbiorów danych zostały opublikowane na oficjalnym blogu projektu, same zbiory natomiast zostały zdeponowane na Zenodo – otwartym repozytorium. 

Najlepiej w repozytorium, które specjalizuje się w przechowywaniu i udostępnianiu tego typu informacji. Wybierając repozytorium warto wziąć pod uwagę jego zasięg i rozpoznawalność w ramach naszej dyscypliny, maksymalną objętość plików, jaki możemy przechowywać bezpłatnie oraz formaty, w jakich będą dostępne do pobrania nasze dane po zdeponowaniu. 

Na świecie istnieje przynajmniej kilka godnych polecenia repozytoriów danych badawczych, które są bezpłatne i dostępne dla WSZYSTKICH badaczy i badaczek, niezależnie od ich afiliacji. Z ich zestawieniem można się zapoznać w dokumencie umieszczonym na Zenodo.