De Hamsterzaak: de Vlaamse overheid laat onze wilde hamsters in de steek

Vogelbescherming Vlaanderen en Dryade starten een rechtszaak tegen de Vlaamse overheid om de wilde hamster van uitsterven te behoeden. Na veelvuldig de alarmbel te hebben geluid bij de beleidsmakers blijven de inspanningen systematisch ontoereikend. Een rechtszaak is dan ook de enige optie die nog rest om de overheid te dwingen haar verantwoordelijkheid op te nemen om het uitsterven van deze beschermde soort te voorkomen. 

© Lubomir Novak (Shutterstock)

Download de afbeelding

De wilde hamster, Cricetus cricetus (hierna: hamster) is een beschermde diersoort die van het strengste soortenbeschermingsregime zou moeten genieten. De hamster is opgenomen in bijlage IV van de EU-Habitatrichtlijn en valt als beschermde soort (categorie 3) onder het Vlaamse Soortenbesluit. Desondanks blijft de Vlaamse overheid ernstig in gebreke om de hamster te beschermen. 

Aan het begin van de 20ste eeuw was de hamster nog vrij algemeen aanwezig in Vlaanderen. Op vandaag is de hamster zo goed als uitgestorven. Enkel in Widooie wordt er nog één zeer kleine populatie in stand gehouden. De sterke populatie-achteruitgang van de hamster is hoofdzakelijk het gevolg van de degradatie van haar habitat. Steeds intensiever wordende landbouw en monotone teelten die elkaar snel opvolgen, bieden niet de noodzakelijke kwaliteit van leefgebied om te foerageren of te kunnen genieten van de onmisbare natuurlijke bescherming door gewassen. Bovendien is het leefgebied zo versnipperd dat deze soort nu volledig dreigt te verdwijnen uit het Vlaamse landschap. Met als gevolg dat er nog maar één zeer kleine, geïsoleerde populatie van hamsters overblijft. 

Het eerste soortenbeschermingsprogramma heeft gefaald 

​​Het eerste soortenbeschermingsprogramma (SBP) voor de hamster moest redding brengen maar is daar niet in geslaagd. De aanpak van dit SBP was onvoldoende ambitieus en té vrijblijvend, want het steunde in grote mate op vrijwillige beheerovereenkomsten met landbouwers. Deze beheerovereenkomsten waren te rigide voor zowel de hamster als de landbouwer.​

​​​“​​N​​a afloop van het programma is duidelijk gebleken dat ​​de​​ aanpak​​​ van de Vlaamse overheid​​​, louter gebaseerd op vrijwilligheid, de gunstige staat van instandhouding van de hamster niet kan verzekeren​​. Een striktere sturing is nodig en zal in een volgend SBP verankerd moeten worden, wil men het eindelijk ernstig nemen met het voortbestaan van de hamster in Vlaanderen.​​”​ ​ 
Elias Van Marcke – Dryade​​ 

Het eerste SBP liep af in 2020, maar werd noodgedwongen al twee keer werd verlengd. Hoewel het al geruime tijd duidelijk is dat het tweede SBP niet in werking zou treden voor het oogstseizoen in 2023, heeft de Vlaamse overheid nauwelijks noodmaatregelen genomen. Daardoor is de kans reëel dat ook de laatste resterende hamsterpopulatie in Widooie zal verdwijnen nog voor het tweede SBP van start gaat.  

Het tweede soortenbeschermingsprogramma is dringend nodig en moet véél beter  

Hoewel de hamster al jaren op de rand van het uitsterven verkeert en het eerste SBP heeft gefaald, heeft de Vlaamse overheid na meer dan twee en een half jaar nog steeds geen tweede SBP aangenomen. Het is nu hoog tijd om een tweede SBP aan te nemen dat effectief bijdraagt aan het herstel van een duurzame hamsterpopulatie in Vlaanderen.  

“Daarom vragen wij de Vlaamse overheid – noodgedwongen via de rechtbank - om eindelijk ernstig werk te maken van voldoende grote kerngebieden met een planmatig en volgehouden hamstervriendelijk beheer.” 
Elias Van Marcke - Dryade 

Paraplusoort voor akkerbiodiversiteit 

Naast het gebrek aan daadkrachtige noodmaatregelen in Widooie, leverde de Vlaamse overheid ook geen enkele inspanning om de hamster opnieuw te introduceren in voormalige kerngebieden, zoals Bertem of Hoegaarden. Nochtans hebben het Hof van Justitie en verschillende nationale rechters geoordeeld dat uit de wettelijke beschermingsverboden van de Habitatrichtlijn een herstelplicht voortvloeit voor de lidstaten.  

Het lot van de hamster is tekenend voor de algemene achteruitgang van onze biodiversiteit.​​ ​Een hamstervriendelijk beheer binnen een kleinschaliger landbouwlandschap levert niet enkel voordelen op vlak van biodiversiteit, maar draagt ook bij aan het waterbergend vermogen van de bodem waardoor er minder afspoeling van vruchtbare grond is en de natuurlijke omgeving beter bestand is tegen de gevolgen van klimaatverandering.​ 

​​“​​​In die zin is de hamster niet alleen een symbool- maar ook een paraplusoort: een daadkrachtig hamstervriendelijk beleid komt namelijk ook andere soorten ten goede, waaronder typische akkersoorten zoals bijvoorbeeld patrijs, haas, veldleeuwerik of grauwe gors.​​​”  
Niels Luyten – Vogelbescherming Vlaanderen

Natuurherstel is cruciaal  

De precaire situatie van de hamster in Vlaanderen staat bovendien op gespannen voet met de EU-biodiversiteitsstrategie. Nu de Natuurherstelwet is goedgekeurd door het Europees Parlement, zijn we nog een stap dichter bij (extra) juridisch bindende doelstellingen met herstelverplichtingen voor aangetaste ecosystemen. Het beoogde natuurherstel is een cruciale schakel om de klimaat- én biodiversiteitscrisis het hoofd te bieden. 

“De penibele toestand waarin de hamster verkeert, en waarin bij uitbreiding verschillende soorten van het landbouwlandschap verkeren, maakt pijnlijk duidelijk dat er nog veel werk aan de winkel is. Enkel ambitieuze SBP’s met duidelijke doelstellingen en effectieve maatregelen kunnen bijdragen aan de uitdagingen waarmee de Vlaamse overheid wordt geconfronteerd.” 
Niels Luyten – Vogelbescherming Vlaanderen 

"Het ideale hamstergebied zoals hier in Widooie: een landbouwgebied met afwisselende graanteelten en beheeroverkomsten zorgen het jaar rond voor voedsel en schuilmogelijkheden."

Niels Luyten – Vogelbescherming Vlaanderen 

© Niels Luyten

Download de afbeelding

Woordvoerder Dryade

Elias Van Marcke | elias@dryade.info | +32 (0) 494 18 73 73 

Woordvoerder Vogelbescherming Vlaanderen

Niels Luyten | niels.luyten@vogelbescherming.be | +32 (0) 489 91 22 58  

Dryade
Dryade slaat de brug tussen recht en natuur & milieu. Vanuit een juridische invalshoek focust Dryade op natuur, milieu en klimaat. De thema’s die we opvolgen zijn biodiversiteit, water en klimaat. Meer informatie op www.dryade.info.

Vogelbescherming Vlaanderen
Vogelbescherming Vlaanderen behartigt de belangen van alle wilde inheemse dieren in Vlaanderen. Ze doet dat via beleidswerk en juridische acties en op het terrein. Meer informatie op www.vogelbescherming.be.