door Klaas Driebergen

(Waarschuwing: nachtmerriegevaar! Lees deze aflevering niet kort voor het slapengaan.)

In hoeveel verschillende boekedities is het bekende Bommelverhaal ‘De bovenbazen’ al verschenen? Sinds kort heb ik de jongste uitgave ervan in huis: De bovenboazen, vertaald in het Gronings door Marten van Dijken.

Omdat ik het Gronings niet machtig ben, kan ik weinig zinnigs zeggen over de vertaling. Maar waar ik wel graag iets over kwijt wil, is het omslag, getekend en ingekleurd door Tim Artz. Hier is-tie:

Allereerst: wat een prachtige illustratie! De adembenemend blauwe tinten met die bleke maan daarin… Heel mooi gedaan!

Maar wat me bovendien intrigeert, zijn die machines die heer Bommel achterna zitten. Het zijn de machines die in het verhaal worden gebruikt voor de soliumwinning: grote stukken boslandschap worden afgegraven omdat twee vierkante kilometer vermalen landschap een gram solium opleveren, waarmee een wereldstad een jaar van energie kan worden voorzien.

Op het omslag wordt een van de momenten uit het verhaal afgebeeld dat heer Bommel wordt achtervolgd door de machines van de soliumwinners omdat ze meer loon eisen. Deze apparaten worden in de tekst betiteld als grondhappers, mammoetgrijpers, mammoetschuivers, bodemscheurders en rotsmalers.

Het zijn bloedstollende scènes, waarin heer Bommel maar ternauwernood uit de kaken van de monsterlijke apparaten weet te blijven.

“Doch zijn woorden gingen in het helse tumult verloren en met een ijle kreet zette hij het op een lopen. Achter hem beet de grondhapper met stalen kaken naar zijn fladderende jaspanden, zodat hij zijn snelheid tot het uiterste opvoerde. Gelukkig bood een dikke boomgroep hem uitkomst, en tot teleurstelling van de betogende stakers verdween hij achter de stammen.”

Kort voor de ontknoping van het verhaal vindt een vergelijkbare scène plaats:

“Doch niemand sloeg acht op zijn kalmerende woorden, die trouwens verloren gingen in het gebrul van de stalen monsters. Van achter de heuvel kwamen zij te voorschijn: de happers, de grijpers, de malers en de schuivers – en met een geronk, dat de natuur deed trillen, drongen zij op hem in.”

Het zijn gruwelijke apparaten, je zou er nachtmerries van krijgen. Hun grijpers lijken voorzien van scherpe tanden, die hun monsterlijkheid vergroot. Je moet haast denken aan bepaalde dinosauriërs.

Niet alleen het uiterlijk van deze machines maakte ze monsterachtig, ook hun benamingen. Vooral een term als ‘happer’ klinkt dierlijk.

Ik moet bij de apparaten in dit verhaal denken aan het verhaal ‘Het Verschiet’, het eerste Bommelverhaal dat ik las toen ik op mijn dertiende aan Bommel verslingerd raakte. Een beklemmend verhaal over een toekomststad waarin de machine het heft compleet in handen heeft genomen. Alle koolstoffen worden als schadelijke afvalstoffen in het riool gedumpt, inclusief de geleerden die de stad bedachten.

Ook in dit verhaal worden monsterlijke machines ten tonele gevoerd. Zo is er bijvoorbeeld de volgende ‘akelige optocht’ die ’s nachts aan komt rijden om het bos om te kappen:

Als Bommel en Tom Poes zich in de stad bevinden, is het bijna horror om te zien hoe ze belaagd worden door allerlei grijpende en happende apparaten:

“Uit de zoldering zakten grijpers naar beneden, en uit de wanden schoven opengesperde happers te voorschijn. En terwijl in de vloer op regelmatige afstanden luiken openklapten, schoot er over het gangpad een bargel nader met zo’n snelheid, dat het de bezoekers bang te moede werd.”

Ook hier weer dat woord ‘happer’…

Eerder al ontsnapte de Oude Schicht nipt aan de kaken van een ‘stalen muil’ die uit de lucht neer kwam dalen, een ‘happende contraptie’:

Zowel ‘De bovenbazen’ als ‘Het Verschiet’ zijn verhalen waarin de strijd tussen techniek en natuur een belangrijke rol speelt. Het moet ironie van Toonder zijn dat de machine daarbij een bijna dierlijke vorm aanneemt.

Het tweetalige boek De bovenboazen is uitgegeven door Uitgeverij Personalia en kost € 24,95. Het bevat een voorwoord van René Paas, commissaris van de koning in Groningen, die erop wijst hoe actueel dit verhaal nog altijd is, met thema’s als de energietransitie en onze moeizame verhouding met de natuur. De boekpresentatie was online, en is nog terug te bekijken.

*

In de herhaling: virtuele rondleiding door het Ierland van Marten Toonder

Vorige week hield ik mijn eerste online lezing, waarin ik een ‘rondleiding’ gaf door het Ierland van Marten Toonder. Dit was een succes: de kaarten waren uitverkocht en de reacties waren positief. Daarom heb ik samen met organisator Historizon besloten om hem nog een keer te herhalen, en wel aankomende vrijdagavond 24 april van 20:00 tot 21:30 uur.

Ik laat in dit ‘webinar’ foto’s zien die de Toonders zelf maakten op hun geliefde plekken tijdens hun vakantietochten door Ierland, en ik citeer uit het dagboek dat Toonders vrouw Phiny maakte tijdens hun allereerste Ierlandvakantie in 1951. Een deel van het materiaal dat je te zien krijgt is nog nooit eerder vertoond. Daarnaast laat ik zien hoe Ierland Toonder inspireerde bij het schrijven en tekenen van de Bommelverhalen.

Kaartjes kosten € 4,95, en je kunt je opgeven via de website van Historizon. Er kunnen maximaal 90 mensen meedoen. Kun je niet op vrijdagavond? Geen probleem, alle inschrijvers ontvangen na afloop een link naar de opname van het webinar, die dan nog een aantal dagen te bekijken is.