door Klaas Driebergen

Vorige week schreef ik over die sfeervolle passages, vaak aan het begin van een Bommelverhaal, waarin het gure herfstweer van buiten wordt gecontrasteerd met de warme knusheid binnen in Bommelstein, zowel in de plaatjes als in de tekst. ‘Maar binnen was het warm en gezellig’, staat er dan vaak.

Ik kan het niet laten om hier nog even op voort te borduren.

Je vindt dit gegeven al vroeg in de Bommelverhalen. Al in het achtste verhaal, ‘Tom Poes en de rare uitvinding’ (1941), toen Tom Poes nog duidelijk voor kinderen geschreven werd. En niet alleen in Bommelstein kan het warm en gezellig zijn, ook het huisje van Tom Poes mag er wezen wat genoeglijkheid betreft.

Het was winter geworden. De bomen waren kaal en de grond en het huisje van Tom Poes waren bedekt met een dikke sneeuwlaag. Koud was het ook. Brrr, wat koud was het! Er was niemand op pad met dat weer. Iedereen bleef binnen, wanneer hij niet iets te doen had, dat alleen maar buiten gedaan kon worden. Alleen een enkele zwarte kraai vloog nog zo’n beetje rond, zeker omdat zij dacht, dat haar zwarte veren zo mooi afstaken tegen al dat wit. Maar er was niemand, die haar kon bewonderen. Nee, het was erg eenzaam in de buurt waar Tom Poes woonde.
Tom Poes zat binnen bij een knappend houtvuurtje en las een spannend boek. ‘De avonturen van Floris Fla Mingo’ heette het. Dat was het boek waar Tom Poes altijd in las, wanneer hij niets anders te doen had en hij las het nu al voor de zevende keer. Maar zo mooi als nu, had hij het nog nooit gevonden. Dat kwam natuurlijk, omdat het buiten zo koud en binnen zo warm en gezellig was.

Wat heerlijk behaaglijk is dit! Dat knappende houtvuurtje en dat spannende boek maken het helemaal af.

Nog zo’n passage vond ik aan het begin van ‘Tom Poes en de meester-schilder’ (1944):

Op een avond zaten heer Bommel en Tom Poes in de salon van slot Bommelstein en praatten over de avonturen die ze zo al beleefd hadden. Buiten druppelde een lenteregentje en binnen brandde de haard, zodat het er warm en gezellig was.
‘Er gaat toch maar niets boven rust en kalmte,’ sprak heer Bommel. ‘Als het erop aan komt, geloof ik toch, dat ik een huiselijk iemand ben. Ik voel me het prettigst in mijn bescheiden woning met mijn eigen vertrouwde dingen om mij heen. Wat jij, Tom Poes?’

Tom Poes denkt dat het gauw saai zou worden, en hij heeft natuurlijk gelijk: als het tweetal altijd maar bij die knappende haard zou zijn blijven zitten zouden we een hoop avonturen van hen zijn misgelopen.

Interessant is het begin van het verhaal ‘Tom Poes en de Kiekvogel’ (1958). Dat wordt geschreven vanuit het perspectief van een buitenstaander: de fotograaf Kiekvogel.

De herfst was vroeg begonnen en de bladeren dwarrelden lusteloos in de vale nevels, die langs de grond kropen. Het slot Bommelstein stond eenzaam in de avondschemering, maar het licht achter de ramen en de rook uit de schoorsteen verrieden, dat het daarbinnen warm en gezellig was.

Hoe herkenbaar ook: juist als de dagen donkerder worden kan het er in huizen heel gezellig uitzien, als je vanuit het donker buiten door de verlichte ramen naar binnen gluurt.

Kiekvogel heeft geen deel aan die sfeer, en krijgt dat ook niet: hij wordt door Joost resoluut de deur geweigerd als hij zijn diensten als fotograaf aan komt bieden.

Ook ‘Heer Bommel en het losgetrilde inzicht’ (1972) speelt zich af in het najaar. Hierin volgen we eerst Terpen Tijn, lopend door ‘het verlaten landschap, waar de wind joelend overheen streek, hagel en natte sneeuw met zich voerend.’

Op dat moment kreeg hij echter een bouwwerk in de gaten, dat zwaar en sterk op een heuvel stond […].

Daarna krijgen we weer een inkijk in het sfeervolle interieur van Bommelstein.

Heer Bommel zat in zijn leunstoel bij de knappende haard. Buiten loeide de wind om de torens en deed de luiken rammelen, maar binnen was het warm en gezellig.
‘Uw glaasje port, heer Olivier’, sprak de bediende Joost, binnentredend. ‘Dat zal u goed doen met dit weer. Het houdt de kwade dampen buiten, als u mij toestaat.’
‘Heel goed, Joost’, zei zijn werkgever. ‘Dat is net waar mijn teer gestel behoefte aan heeft. Het leven van een heer is vol zorgen en verantwoordelijkheden. Deze storm stemt mij tot diepe gedachten […].’

In dit geval wordt Terpen Tijn wél binnengelaten als die aanbiedt om Bommels portret te schilderen (onder het motto: ‘Tenslotte is het de plicht van de grofstoffelijke frietvreters om een onsterfelijke in stand te houden’), en hij mag dus delen in diens gezelligheid. Al doet diens aanwezigheid wel een zekere afbreuk aan de sfeer zoals heer Bommel die gewend is:

Bij het vallen van de duisternis werd het weer slechter en soms rukte de storm met zo’n kracht aan het oude pand, dat er een trilling door Bommelstein voer. Maar binnen knetterde het haardvuur opgewekt, en hoewel de kaarsvlammetjes op de tafel onrustig flakkerden, was het er recht behaaglijk.
‘Warm en gezellig, daar houd ik van met dit weer,’ sprak heer Ollie […]. ‘En een eenvoudige doch voedzame maaltijd is juist wat men dan nodig heeft.’
‘Het moet anders een heel werk zijn om zo’n vleeslichaam in stand te houden,’ zei Terpen Tijn, terwijl hij krakend een augurk doormidden beet. ‘Neem nog wat van die kluif, makker – en vergeet de jus niet. Ik moet straks een goeie volle kop hebben, want anders wordt hij platgeslagen door mijn inzicht. Dat begint al lekker te vibreren.’
Heer Bommel keek gestoord op en wierp een blik op de kauwende kunstenaar.

Natuurlijk is het niet alles goud wat er blinkt. Gezelligheid is altijd maar relatief. Dat wordt ook duidelijk in ‘Heer Bommel en het einde van eindeloos’ (1985), waarin de gezelligheid van Bommelstein weer door buitenstaanders wordt beschouwd.

Die krachtige westenwind floot ook om de torens van Bommelstein, zodat de luiken klapperden. Er trok niet veel verkeer door de heuvels die het oude slot omringden, want in het najaar kan het daar lelijk tochten. Het enige leven dat men er kon waarnemen, bestond uit een vlucht ebels, die zich naar het zuiden spoedde, en een paar zwervers, die geen vast doel voor ogen hadden. Ze gingen waar de wind hen dreef, totdat ze bij een kromming in de weg het bouwwerk in het oog kregen en verrast stil hielden.
‘Dat lijkt me wel iets,’ sprak de kleinste, die Rippe heette. ‘Daar is wat te halen; dat ruik ik. We wachten daar in de buurt even onze beurt af – en dan aan de gang!’
‘Daar woont een rijke stinkerd,’ bevestigde het meisje, dat hem vergezelde. ‘Het is daar warm en gezellig. Wie zo woont, heeft het toch maar goed.’
Zo op het oog had ze daar gelijk in, maar soms bedriegt het uiterlijk en wordt daar achter in stilte heel wat afgetobd. Zo ook hier. Heer Bommel stond voor het knappende haardvuur zijn handen te warmen, terwijl er een rilling over zijn rug voer.
‘Ik weet niet wat het is,’ sprak hij tot zichzelf. ‘Ik mis iets, terwijl ik alles al heb, zodat ik niet weet wat het is. De haard brandt en ik heb het lekker warm. Maar ik voel me koud en kil van binnen, als iemand begrijpt wat ik bedoel.’

Wie het verhaal kent, weet dat heer Bommel er uiteindelijk achter komt wat er in zijn huis ontbreekt. Of wie, beter gezegd…

*

Morgen: Bommelwandeling in Amsterdam

Morgen, zaterdag 30 oktober, houd ik voor de vierde (en voor dit seizoen laatste) keer mijn ‘Bommelwandeling’ door Amsterdam. Deze stond oorspronkelijk voor 2 oktober gepland maar is toen vanwege een verkoudheid mijnerzijds naar morgen verplaatst. Er blijken nog enkele plekken vrij te zijn, dus wie zich vanavond nog opgeeft, kan nog mee! Waarbij geldt: wie het eerst komt, die het eerst maalt.

Het kan net name in de middag regenen, dus een paraplu is niet overbodig. Maar we eindigen met een borrel in de warme én gezellige Schreierstoren…

Zie hier voor meer info en opgave