door Klaas Driebergen
m.m.v. Machiel Noordeloos

Het volgende verhaal dat we bespreken in de serie ‘Paddestoelen in de Bommelsaga’ is weer een verhaal waarin paddestoelen in het decor belangrijk zijn, een echt herfstverhaal: ‘Heer Bommel en de grijze kunsten’, dat in de kranten van start ging op 2 november 1976. Ook speelt het ‘Kleine Volkje’ hierin weer een belangrijke rol. Neem alleen al de prachtige openingsplaat, met ‘een hele optocht die door het kalende woud naar het zuidwesten trok’ om te gaan ‘ipsen’:

De mutsen van een aantal van deze wezens lijken te rijmen met de hoedjes van de paddestoelen die op de boomwortels in de voorgrond goeien.

Achteraan loopt Wispel, die ‘trenzig’ is, en dus moet worden ‘gerecht’. De heks Neppa Kornoelje krijgt de taak om hem een goede daad te laten verrichten voor het lente wordt.

Ondertussen maken heer Bommel en Tom Poes een herfstwandeling in het Donkere Bomen Bos, waarbij de eerste reageert op een opmerking van de laatste dat er daar een woeste roversbende schijnt te huizen.

‘Onzin, jonge vriend. Onzin en bijgeloof! Trouwens, rovers wonen tegenwoordig in de stad. Zo’n bos is puur natuur. Wild en ongetemd, maar puur en zuiver, als je me volgen kunt.’
Op het geluid van zijn woorden richtte zich een figuur uit het hoge gras op. Het was de markies De Canteclaer van Barneveldt, die op die plek een zeldzame paddestoel geplukt had.
‘Parbleu’, sprak hij. ‘Als dat eh… Bommel niet is! Ge praat naar ge verstand hebt, amice! Ik durf met u wedden om een duit tegen honderd florijnen, dat ge niet alleen een peppelzwam durft gaan plukken.’
‘Een peppelzwam?’ herhaalde heer Ollie. ‘Waarom niet?’
‘Omdat die alleen maar bij de Knookpeppels voorkomt’, verklaarde de edelman. ‘En die bevinden zich diep in dat woud.’

De markies is hier bezig om champignons te plukken, zoals verderop in het verhaal gemeld wordt. Al lijkt het exemplaar dat hij in zijn hand heeft wel wat op een groene knolamaniet, een zeer giftige paddestoelensoort (en zeker niet zeldzaam). Hopelijk weet hij wat hij doet…

Peppelzwammen verwijzen naar paddestoelen die op de peppel groeien, een oude naam voor populier. Een bekende peppelzwam is de populierleemhoed, Agrocybe cylindracea, ook wel Agrocybe egerita genaamd, een zwam die in Nederland vooral op de levende stammen van aangeplante populieren groeit. Het is een geliefde eetbare paddestoel, die veel wordt gekweekt, vooral in China en Japan (waar hij de Yanagi Matsutake wordt genoemd).

Een andere opvallende paddestoel op (omgezaagde) populier is de wollige bundelzwam. Maar er zijn nog talloze andere zwammen die exclusief in een symbiose (mycorrhiza) leven met deze boomsoort, waarvan vele Nederlandse namen getuigen zoals populierentaailing, populierenvaalhoed, populierenvuurzwam, populierenmelkzwam, populierridderzwam, enzovoort.

Net als in ‘De zwelbast’ en ‘De liefdadiger’ gaat heer Bommel de weddenschap natuurlijk aan. Hij laat zich door de heks Neppa Kornoelje zogenaamd onzichtbaar toveren en begeeft zich naar de plek waar de Knookpeppels groeien.

In het midden van het Donkere Bomen Bos is een heuvelachtige, open plek, waar alleen maar een paar oude populieren groeien. Zo’n heuvel biedt weinig beschutting voor bangelijke figuren, maar de laatste tijd was het de verblijfplaats van twee rovers, die zó woest waren, dat ze in de wandeling wildemannen genoemd werden.

Merk op dat de paddestoelen bovenop de heuvel in een heksenkring lijken te groeien:

Terwijl hij zoekend rond keek om een geschikte paddestoel te vinden, viel zijn blik op een paar woeste gestalten, die hij tussen de bomen zag bewegen. Ze boezemden hem afkeer in, maar omdat hij toch onzichtbaar was, schonk hij hun geen aandacht. Het was dan ook een lelijke schok voor de plukkende heer, toen hij plotseling op de schouder getikt werd.

Zijn onzichtbaarheid is natuurlijk fictie, en de confrontatie met de rovers verloopt gewelddadig. Zwaar gehavende keert heer Bommel terug uit het woud.

Het toeval wilde, dat de markies De Canteclaer net op dat moment die plek passeerde. Hij was gereed gekomen met het plukken van champignons, en begaf zich nu naar huis, gevolgd door een toegeschoten knecht, die de oogst droeg.

De edelman hield onthutst de pas in, toen heer Bommel uit de schaduwen van het woud te voorschijn slofte.
‘Parbleu!’ sprak hij, zijn face-à-main voor de ogen brengend. ‘Wat mag er met u geschied zijn? Ge hebt toch niet… Hebt ge…’
‘Ja’, zei heer Ollie met zwakke stem. ‘Hier is de zweppelpam. Geplukt bij Pookkneppels, als u beglijpt wattik betoel. Met oog op wettenschap.’
‘Tiens’, prevelde de heer De Canteclaer. Hij nam de paddestoel aan en bestudeerde hem bewogen.
‘Een zeldzaam exemplaar’, hernam hij. ‘En zo gaaf. Dat was zeer moedig van u, amice; ge hebt de weddenschap gewonnen, dat valt niet te ontkennen. Ik zal het geld doen overmaken. En ge hebt de wildeman getroffen, zie ik.’
‘Hij heeft mij getroffen’, verbeterde heer Bommel. ‘Het was heel vreselijk.’

Een prachtig verhaal, waarvan de sfeer nog wordt verhoogd door de vele paddestoelen die op de plaatjes te zien zijn. Waaronder heel grote, gewoon in de buurt van het huisje van Tom Poes:

Wispel zie je een paar keer op een paddestoel zitten. Als een soort ‘kabouter Spillebeen’.

En door op een aan de boomstam groeiende zwam plaats te nemen verandert deze letterlijk in een ‘elfenbankje’…