Even in de luwte

Vanwege persoonlijke omstandigheden binnen de 'crew' van De Noarderling hebben we het eerste halfjaar van 2022 een beetje de luwte opgezocht. Van zeilen is het nog niet gekomen, maar daar hopen we in het naseizoen verandering in te brengen.

Maar eerst de Admiraliteitsdagen, en aansluitend daaraan het al eerder aangekondigde lesprogramma voor basisscholen, 'Pake syn skûtsje'. Verderop in deze nieuwsbrief meer daarover.

Op 'e helling, in 'e loads

Om te beginnen even terug naar februari. Regen. Wind. Kou. Maar binnen, in de loods van Doe-het-zelf-werf Van der Zwaag aan de Hogedijken in Dokkum, was het prima toeven. Na het grondig afspuiten van het onderwaterschip is daar met man (m/v) en macht weer drie weken geschuurd, geverfd, gelakt en geschilderd, en dit keer ook gezaagd en geschaafd.

De giek kon zo'n 75 centimeter korter, dus ging de zaag erin. Maar daarmee ben je er niet: hij moet dan ook weer worden 'verjongd'. De schaaf erop dus. Een kolfje naar de hand van onze eigen scheepstimmerman Frans, die ook hier en daar nog wat slechte stukken hout herstelde.

Schip in positie brengen, bokken eronder, de helling op en het onderwaterschip afspuiten

In het midden, staand, het afgezaagde stuk, rechtsboven het verjongde deel van de giek.

De 'spegelklampe' aan bakboordzijde. Deze klampen zitten aan beide kanten van de romp, juist boven dekhoogte en direct voor de zwaarden. Ze zijn aangebracht om lichte aanvaringen met remmingwerken, bruggen of sluizen op te vangen zodat de zwaardkop de klap niet krijgt. Oorspronkelijk waren ze van hout dat met een stalen strip op de romp werd vastgezet. Soms werden ze met ophanghaken aan het schip bevestigd zodat ze bij passages van zeer nauwe kunstwerken weggehaald konden worden. Al gauw werden de klampen helemaal van ijzer gemaakt en opgevuld met cement. (bron: Troch de Wyn - skûtsjes en schippers, werkers en zeilers. Frits Jansma en Klaas Jansma, Uitgeverij Penn, Leeuwarden 2012)

Stuurboord-zwaard. Ontvet, geschuurd en klaar voor twee lagen nieuwe lak.

Oeps, toch niet helemáál klaar om te lakken: eerst nog 'even' een slecht stuk vervangen. 

Ook in een wat minder goede staat (maar nog reparabel): één van de zogenaamde 'mantsjes'. Wat dát zijn, vertellen we graag een andere keer.  

Nieuwe sponsor: DOK Kranen

Begin dit jaar meldde eigenaar Ulbe van der Wal van Dokkumer Hoogwerker en Kraanverhuur (ook wel bekend als DOK Kranen) zich spontaan als sponsor van De Noarderling. “Ik volgde De Noarderling al wat langer en ik vind het belangrijk dat dit soort initiatieven worden gesteund”, aldus Van der Wal. “De Noarderling is een mooi voorbeeld van hoe de geschiedenis van de regio door een enthousiaste groep vrijwilligers levend wordt gehouden en zichtbaar is. Met deze sponsoring wil ik daar graag een steentje aan bijdragen”.

Het spreekt voor zich dat wij heel blij zijn met de steun van DOK Kranen! 

Op de foto hieronder Ulbe van de Wal (links) en Nico Douma (De Noarderling) bij het ondertekenen van de sponsorovereenkomst. 

Schoon schip!

Tot en met 2020 benaderden wij onze donateurs, afhankelijk van het moment van aanmelding, in meerdere 'shifts' met het verzoek om de donatie over te maken. Mede vanwege corona hebben wij die actieve benadering met ingang van 2021 'on hold' gezet. 

Nu willen we de draad graag weer oppakken. Maar na bijna twee jaar is het natuurlijk goed om eerst het donateurs-bestand bij de tijd te brengen. Een schone lei zogezegd. Of, meer passend: schoon schip!

Binnenkort sturen wij iedereen die zich de ooit heeft aangemeld als donateur (en zich nadien niet heeft afgemeld) daarover een mail. Wij hopen natuurlijk dat u De Noarderling wilt blijven steunen. Zo helpt u mee aan het behoud van een prachtig stukje Dokkumer erfgoed!

Admiraliteitsdagen

Terug van twee jaar weg geweest: de Admiraliteitsdagen! De Noarderling krijgt weer een mooi plekje bij het hoofdpodium in het Kleindiep. Vrijdagavond en zaterdagavond beleven gasten van de organisatie ongetwijfeld weer een prachtige avond aan boord van het skûtsje. 

Om alvast een beetje in de stemming te komen hieronder een foto van de editie van 2018 (gemaakt door Bote Sape Schoorstra).

Tijdens de Admiraliteitsdagen wordt een magazine gepresenteerd dat gewijd is aan onze grote zus, het Dokkumer wedstrijdskûtsje Ebenhaëzer. Wij hebben daaraan een bijdrage geleverd waarin Scheepsbouwwerf De Nijverheid van Gerrit Barkmeijer centraal staat, de Dokkumer werf waar beide skûtsjes gebouwd werden. 

Pake syn skûtsje

Het silhouet van een skûtsje is na het pompeblêd waarschijnlijk het bekendste symbool van Fryslân. En het is een springlevend symbool! Waar skûtsjes vroeger onmisbaar waren voor het vrachtvervoer over binnenwateren, zo zijn ze dat nu voor die beroemde Friese zeilwedstrijden, het skûtsjesilen. 

Met een speciaal ontwikkeld lesprogramma voor basisscholen, 'Pake syn Skûtsje', wordt dit fascinerende stukje Friese cultuur doorgegeven aan de volgende generatie. Maar bovenal leren kinderen een skûtsje van alle kanten kennen, letterlijk en figuurlijk: van de bouw, de eigenschappen, het vrachtvervoer en het vroegere leven aan boord, tot aan de beroemde wedstrijden van nu.

Dokkum is één van de vijf locaties in de provincie waar het project wordt 'gedraaid'. Het 'veldwerk' van het lesprogramma is in de twee weken direct ná de Admiraliteitsdagen. In die periode zullen we ruim 400 (!) kinderen van vijf verschillende Dokkumer basisscholen aan boord verwelkomen. 

De eerste veldwerk-week ligt ook het Dokkumer wedstrijdskûtsje Ebenhaëzer bij het Hellinghûs. Zo kunnen de kinderen prachtig de verschillen zien tussen een nog grotendeels authentiek skûtsje en een hedendaags wedstrijdskûtsje.  

'Pake syn skûtsje' is een initiatief van Stichting foar de Neiteam. Het lesprogramma is gemaakt door de Stichting Erfgoed & Publiek, in samenwerking met het Skûtsjemuseum, het Fries Scheepvaart Museum, Museum Dokkum en Sport Fryslân. Samen met de 'crew' van de Ebenhaëzer voegen wij de lokale component aan het programma toe. 

De Noarderling (links) en de Ebenhaëzer gezusterlijk naast elkaar in het Kleindiep in Dokkum (augustus 2020)

Skûtsjepraet 

In de vorige nieuwsbrief kondigden we aan dat, na twee skûtsjepraetsjes die wij hilarisch vonden, de volgende aflevering wat serieuzer zou zijn. Daar houden we ons aan. Overigens: alle afleveringen van deze rubriek zijn hier terug te lezen. 

We hebben het hier ook zo nu en dan over een specifiek onderdeel van een skûtsje. Dit keer: de 'klik', ook wel 'roerklik' of 'roerkop'. Op de foto hieronder de klik van De Noarderling. 

De klik zit op het achterste stuk van het helmhout (dat is de houten 'balk' waarmee het roer kan worden bewogen). Meestal is de (houten) klik versierd met snijwerk en kleurig schilderwerk. Afgezien van sommige onderdelen in de roef is de klik eigenlijk het enige decoratieve element op een skûtsje, En zelfs dat is er niet altijd: als het goedkoop moest, dan werd geen snijwerk aangebracht en werd vaak alleen de naam van de schipper erop geschilderd. 

Het snij- en schilderwerk op de klik kan bestaan uit de hoorn des overvloeds met daaruit spruitende takken met eikenblaadjes en eikels of, zoals op de klik van De Noarderling, ranken met druiven, druivenblaadjes en bloemetjes. Zo'n afbeelding is een verwijzing naar de wederopstanding des Heren.

Andere versieringen zijn bijvoorbeeld een rozet met acanthuskrullen, of een soort zonnenrad of spiraal, waarmee wordt verwezen naar het besef van het bestaan van een eeuwige levenscyclus in de natuur.

(bron: Troch de Wyn - skûtsjes en schippers, werkers en zeilers. Frits Jansma en Klaas Jansma, Uitgeverij Penn, Leeuwarden 2012)

Vier roerklikken in het Skûtsjemuseum in Earnewâld

Uit de oude doos

In onze collectie hebben we ook verschillende foto's van skûtsjes in de dorpen ten noorden van Dokkum. Onderstaande foto van Holwerd hadden we nog niet. We troffen hem aan in het boekje Kop in de Wind van Hylke Speerstra, een verzameling schippersverhalen uit 1975.   

Voor alle zekerheid hebben we even gecheckt of het inderdaad Holwerd is. En het klopt: de foto toont de Van Aylvawâl. Het tweede, derde en vierde pand van rechts zijn nog duidelijk herkenbaar de Google Streetview-foto. 

Om het plaatje compleet te maken hebben we de locatie ook nog even aangeduid op een half-doorzichtige Google Maps-overlay van de Chromotopografische kaart des Rijks, kaartblad 42, 1930 (bron: www.frieslandopdekaart.nl).