door Klaas Driebergen

Toonders bomen zijn prachtig en sfeerbepalend. Dat hoef ik hier vast niet uit te leggen.

Soms zijn er bomen bij die nog levender lijken dan een gewone boom. Bomen met een gezicht, of bomen die kunnen bewegen.

Als heer Bommel in ‘De grijze kunsten’ (1976) in zijn eentje het Donkere Bomen Bos in gaat om bij de Knookpeppels een peppelzwam te gaan plukken, merkt hij ‘dat er een dreigende stilte tussen de bomen hing, die slechts verbroken werd door het geritsel van neerdwarrelende bladeren en het verwijderde geroep van een gagelgors’. Deze sfeer wordt versterkt door het uiterlijk van de bomen die hij passeert.

De boom links lijkt een gezicht te hebben dat boosaardig naar hem loert.

Een gezicht meen ik ook te zien in de oude eik uit ‘De weetmuts’ (1975) die tussen zijn wortels toegang geeft tot een grot waarachter zich de onderwereld bevindt waar in de Kwillen wonen.

En zo zijn er vast nog andere bomen met gezichten te vinden in de Bommelsaga. Ik meen mij bijvoorbeeld een dikke boom met een gezicht te herinneren, waarvan de mond ook een soort ingang is, maar weet even niet meer in welk verhaal deze staat. Wie kan me helpen?

Een werkelijk levende boom komt voor in de landstreek achter de Krookkloof, in ‘De Krookfilm’ (1973). In dat verhaal maakt heer Bommel kennis met een bebaarde grijsaard die handen als boomtakken en voeten als boomwortels heeft – al zitten die wortels niet in de grond, want hij kan gewoon rondwandelen.

De grijsaard stelt zich voor als Krook, maar zodra Tom Poes erbij komt zijn er alleen nog maar een paar bomen te zien.

Wat later heeft Tom Poes een ontmoeting met hem, maar na een kort gesprek weet hij ineens niet zeker ‘of hij nu met een boom of een grijsaard had staan praten’.

De Krook blijkt in feite een moerasgeest te zijn uit het Moongebergte. Een natuurwezen, met een passend uiterlijk.

Ronduit griezelige bomen komen voor in het laatste Bommelverhaal, ‘Het einde van eindeloos’ (1985–1986). Heer Bommel belandt in de Woeste Gronden, een uitloper van het Donkere Bomenbos die nog niet in kaart gebracht is vanwege de beruchte vegetatie. Kapitein Wal Rus heeft het al een ‘donderbos met bavia’s en tarmolijnen’ genoemd. Ook spreekt hij van ‘waaibomen’.

Als heer Bommel een eindje het geboomte in wandelt, is er om hem heen niets dan ‘zwiepende takken’ en ‘krakende stammen’. Een woudreus raakt hem ‘met een maanbeschenen tak vol op de schedel’, zodat hij even buiten kennis raakt.

Wat later ‘verrees er een grote boomwortel uit de grond, die zich doelbewust naar hem toe bewoog, en hogerop dreigde een lange boomtak hem te omhelzen. Het werd de ontredderde heer duidelijk, dat dit niet alleen de aanzwellende wind kon zijn, maar dat er andere krachten in het spel waren.’

Ternauwernood ontkomt hij aan de naar hem grijpende takken en wortels.

Wat later komt ook Tom Poes via een onderaardse gang in de Woeste Gronden terecht, en hem overkomt hetzelfde. De bomen lijken dan zelfs boosaardige gezichten te hebben en op hem af te stappen.

De tarmolijnboom is zeldzaam, en bijna uitgestorven door de zure regen, maar Tom Poes had daar geen oog voor. Toen het gewas met een steeds grotere snelheid op hem toedrong, begreep hij, dat hij in grote moeilijkheden geraakt was.
‘Terug naar de grot’, dacht hij in paniek, maar het was al te laat.
Uit de aarde voor hem kronkelde een zeer grote grijpwortel omhoog, die hem de weg versperde. Als hij geweten had dat het vooral alle soorten trilling zijn, die de planten in beweging brengen, zou hij misschien zachter hebben gelopen. Omdat de wetenschap echter sceptisch tegenover het verschijnsel staat, had geen geleerde hem kunnen inlichten.

Gelukkig worden de bomen even afgeleid door een overvliegende helikopter. Die overigens niet tegen ze op blijkt te kunnen. Want, staat er: ‘De natuur is nu eenmaal oppermachtig.’

Het geeft Tom Poes even respijt.

Terwijl de bomen worteltrekkend en krakend doende waren weer een rechte stand aan te nemen, rende Tom Poes tussen de bezige stammen door. Voor zich zag hij namelijk een opening in het bos, en die probeerde hij te bereiken, voordat de grijptakken weer in actie konden komen. Het gelukte hem bijna, maar net toen hij de lucht weer boven zich zag, werd zijn voet gegrepen door een wortel, die op het laatste moment nog uit de grond schoot.

Voor nu laat ik het hierbij. Wie het verhaal kent weet hoe het afloopt. Maar het zijn ronduit horrorachtige scènes…

Erg leuk is dat Toonder bijna vijftig jaar vóór ‘Het einde van eindeloos’ ook al eens bewegende bomen tekende, en wel in Uk en Puk. Die strip tekende hij in de jaren dertig, onder andere voor het tijdschrift Unicum.

In het verhaal ‘De schatten van de pharao’ (1937) stuit Uk op bomen die plotseling in beweging komen.

Ze lopen nog harder dan Uk rennen kan en één ervan weet hem ten slotte te grijpen.

Het is allemaal wat primitiever getekend, maar het is minstens zo griezelig.

Hoe dit afloopt…? Het is allemaal te lezen in een uitgave van Uk en Puk die binnenkort verschijnt. Voor het eerst wordt deze strip namelijk compleet in boekvorm uitgegeven. Nu te bestellen bij uitgeverij Cliché.

Voor de Bommelliefhebber is een belangrijke reden om deze uitgave te kopen dat de verhalen van Uk en Puk al vooruitgrijpen op de latere verhalen van Tom Poes en heer Bommel. Hierboven dus een duidelijk voorbeeld daarvan.

Een volgende keer wil ik ingaan op de vraag waar Toonder zich door liet inspireren bij het tekenen van dit soort boomwezens.