door Klaas Driebergen

Vorige week was ik er weer: Ierland, het land van Marten Toonder. Het land dat Toonder zo aansprak toen hij er in 1951 voor het eerst kwam, dat hij er in 1965 ging wonen. Het land dat hij herkende als het land dat hij altijd tekende.

Samen met negentien reizigers, bijna allemaal Toonderfans, ben ik op zoek gegaan naar het Ierland van Marten Toonder. Op zoek naar de plekken en landschappen die hem zo aanspraken. En we hebben weer genoten samen!

Bestaat Toonders Ierland eigenlijk nog wel? Ierland is in de loop van de decennia best veranderd: het is een modern Europees land geworden. Veel oude Ierse cottages zijn gesloopt om plaats te maken voor fraaie villa’s, er zijn nieuwe wegen aangelegd, hotels en vakantieparken zijn uit de grond gestampt om de toeristen welkom te heten.

En toch is er regelmatig een glimp te vinden van het Ierland zoals Toonder dat gekend heeft, en zelfs zoals hij dat rond 1951 al aantrof.

Een belangrijke bron om erachter te komen waar Toonder graag kwam, waren voor mij (naast de verhalen die Paul en Wendaline Hellmann mij vertelden, die vaak met Marten en Phiny door het land trokken) de vele foto’s die Toonder naliet. Deze bevinden zich in het archief van het Literatuurmuseum.

Zo zijn de foto’s er nog die Toonder in 1951 maakte, tijdens zijn allereerste vakantie daar. Net als het dagboek dat Phiny tijdens diezelfde reis maakte. En dat is heel bijzonder: je kunt ze van dag tot dag volgen en hun verwondering meebeleven.

Wel mis je één belangrijk aspect op de foto’s. En dat zijn de kleuren.

De omgeving van Hotel Parknasilla – aan de Ring of Kerry, vlakbij Sneem – is de plek waar de ogen van de Toonders écht opengingen voor de schoonheid van Ierland. Hier werden ze verliefd. Phiny schrijft: ‘daar stond tot onze verrassing en vreugde een prachtig hotel aan de baai met een schitterend uitzicht en een tropische tuin’. De baai en de eilanden zijn ‘nog zeer in natuur-staat met de wonderlijkste planten en bloemen. […] Tussen de eilanden was het blauw-groene water van uitlopers van de baai.’

Ze bleven er een aantal dagen logeren. Phiny:

Het is mooi wakker te worden in Parknasilla. Je trekt de gordijnen op en je ziet meteen dat prachtige uitzicht. Zoiets als een film, te mooi om echt te zijn. Maar het was echt.

Martens foto’s tonen prachtige strandjes waaraan Phiny uitkijkt over de baai.

In de jaren vijftig en zestig kwamen de Toonders er erg vaak, en ze maakten veel foto’s van de baai met de kiezelstrandjes en uitstekende rotspartijen.

Maar allemaal in zwart-wit.

Afgelopen vrijdagmiddag hadden we een lunch in het Parknasilla Hotel. Dat was dit keer voor het eerst. Daarbij kregen we uitleg over de geschiedenis van het hotel door de ‘huishistorica’ Lyndsey, een studente archeologie die de geschiedenis van Parknasilla als hobby heeft.

Na de lunch wandelden we een stukje langs de baai. En warempel: we kwamen bij dezelfde strandjes als die Marten Toonder op de foto zette in 1951. En ze zien er nog precies hetzelfde uit! Maar dan in kleur…

Tijdens de reis had ik van allerlei plekken vergrotingen bij me van foto’s uit Toonders albums. Leuk om op die manier ter plekke de overeenkomsten en verschillen te kunnen bekijken tussen vroeger en nu. Zo ook van de strandjes van Parknasilla:

Natuurlijk is Parknasilla ook veranderd. Blijkens het volgende citaat uit zijn autobiografie betreurde Toonder bepaalde veranderingen van het park om het hotel:

Maar in die jaren was het nog een buitengewoon hotel, met palmen langs de oprijlaan en allerlei tropische gewassen in de tuin en langs de Kenmare River, die in de Atlantische Oceaan uitmondt.

Maar toch zijn er ook veel plekken die nog steeds hetzelfde ogen als op de zwart-witfoto’s die in Toonders archief te vinden zijn, maar dan in kleur. En pas in kleur, als je er in levenden lijve bent, ervaar je écht iets van wat Toonder moet hebben aangetrokken in dit prachtige land.

Dat zag je bijvoorbeeld ook op het Garinish Island, dat ik tijdens deze reis ook voor het eerst bezocht. Toonder kwam er zo nu en dan om de bijzondere flora te bewonderen. Bijvoorbeeld in september 1966, een jaar nadat hij naar Ierland was verhuisd. Zijn broer Jan Gerhard maakte de volgende foto in de Italiaanse tuin, waarop zoon Eiso te zien is, en op de achtergrond Phiny:

Zelf maakte ik 56 jaar later op dezelfde plek een foto, met een aantal deelnemers aan de reis erop:

Wat een schitterend eiland, gelegen in de al even mooie Glengarriff Bay!

En zo zijn er meer plekken die nog altijd hetzelfde lijken te zijn als in de tijd dat Toonder er kwam. De Wicklow Mountains zijn nog altijd even onherbergzaam, en als je daar in de omgeving van Sally Gap rijdt, snap je helemaal dat dit tot Toonders favoriete gebieden behoorde.

Ook de gezellige Roundwood Inn in het dorp Roundwood, waar Marten en Phiny elke zaterdagavond kwamen om te dineren en waar wij nu de lunch gebruikten, ziet er nog zo uit als op de foto’s van toen. De huidige eigenares, Helen Schwalm, is de dochter van de toenmalige eigenaar Jürgen Schwalm, en kan zich ‘Mister Toender’ nog levendig herinneren.

Enfin: het Ierland van Marten Toonder bestaat misschien niet meer, maar er zijn nog zeker glimpen van te vinden, en in combinatie met de foto’s van toen en de verhalen die hij er zelf over schreef en vertelde, kun je nog altijd proberen het zo goed mogelijk te benaderen. Maar dan moet je er wel heen.

Dat kan bijvoorbeeld tijdens de volgende Marten Toonderreis die ik organiseer, in samenwerking met Historizon. Die staat gepland van 12 t/m 17 september 2022. Lees hier meer.