door Klaas Driebergen

Naar welke kant openen de deuren van de Oude Schicht?

Ik vermoed dat dit een vraag is waar de gemiddelde Bommellezer en -kijker zich nog nóóit mee bezig heeft gehouden, en dat er dus ook weinigen zijn die het antwoord op deze vraag weten.

Dat antwoord ga ik nu geven. Althans, ik doe een poging. Want simpel is het antwoord niet.

Laat ik bij het begin beginnen. Als heer Bommel in 1941 in ‘Tom Poes en de Drakenburcht’ zijn auto aanschaft, ziet deze er als volgt uit:

Er zit duidelijk een deurklink aan de voorkant van de deur, terwijl er aan de achterkant een scharnier zichtbaar is. De deuren zwaaien dus naar achteren toe open.

Dat is in de oude verhalen meestal het geval. Maar in ‘De meester-schilder’ (1944) draaien de deuren ineens naar voren toe open.

Dit is sowieso een atypische Schicht, want hij heeft ook geen kapje.

In ‘De betoverde prinses’ (1949) maken de tekenaars er een potje van. In aflevering 793 gaan de deuren naar voren open, dat is duidelijk te zien als Tom Poes het rechter portier voor prinses Bertha openhoudt.

Maar op de tekeningen van aflevering 802 is de deurklink weer aan de voorkant getekend.

Je zou kunnen concluderen dat de linker deur andersom opent dan de rechter, maar dat lijkt toch enigszins vergezocht.

Als je verder bladert in de Bommelsaga zie je dat de deurklink meestal aan de voorkant van de deuren van de Oude Schicht zit en die dus naar achteren toe opendraaien. Hier een willekeurig voorbeeld, uit ‘De Kiekvogel’ (1958):

Maar er zijn momenten dat hij toch ineens aan de achterkant zit, en soms varieert dit binnen één verhaal.

Aan het begin van ‘Het huilen van Urgje’ (1962) zit de handgreep aan de achterkant.

Maar verderop in hetzelfde verhaal zit hij weer vooraan.

(Merk op dat er hier veel meer inconsequenties zijn in het uiterlijk van de Oude Schicht, bijvoorbeeld in het patroon van de grille, het uiterlijk van de koplampen, enzovoort.)

En zo kan ik nog wel even doorgaan. Een uitgebreide zoektocht bracht me tot de conclusie dat de deurklink standaard aan de voorkant zit, maar dat er regelmatig uitzonderingen zijn.

Ik heb me af zitten vragen of er soms tekentechnische redenen zijn waarom de deur meestal naar achteren toe openzwaait. Bij een openstaande deur kan dit praktisch zijn omdat de Schicht vaak van vooraf wordt getekend. Als Joost in ‘De toornviolen’ (1960) het portier voor heer Bommel openhoudt, zou hij met de rug naar de kijker toe staan als de deur de andere kant op draaide:

En in ‘De gekikkerde vorst’ (1977) had een naar voren draaiende deur toch het zicht wat belemmerd op de route van de kikker die uit de wagen springt.

Gek genoeg gaat hetzelfde portier verderop in het verhaal weer andersom open…

Op de volgende tekening uit ‘De Wadem’ (1980) is het handiger dat de deur naar voren toe opendraait, zodat de kijker goed zicht heeft op het water dat uit de Oude Schicht stroomt.

Verderop in hetzelfde verhaal zit de handgreep gewoon weer aan de voorkant.

In onze tijd zit de handgreep van een autoportier meestal aan de achterkant, en zwaaien ze naar voren open. In dit artikel wordt uitgelegd dat autodeuren van oorsprong hun scharnieren aan de achterzijde van de deuren hadden, net zoals deuren van koetsen dit hadden, en dus naar achteren toe opendraaiden. Dat is ook eigenlijk comfortabeler bij het in- en uitstappen.

Maar naarmate auto’s sneller werden, werd duidelijk dat dergelijke deuren grote nadelen hadden. Een naar achteren scharnierende deur die niet goed in het slot zat kon tijdens het rijden bijvoorbeeld openvliegen, wat als risico had dat een berijder uit de auto viel, die toen immers nog niet standaard uitgerust was met veiligheidsgordels.

Een ander gevaar was dat je een flinke klap van de deur kon krijgen als je die per ongeluk opende terwijl er een andere auto dichtbij langsreed zodat die ertegenaan reed.

Dit soort deuren werd daarom wel aangeduid als suicide doors, en veel automerken vervingen ze door deuren met scharnieren aan de voorkant. Maar tot in de jaren zestig reden er nog veel automodellen met ‘zelfmoordportieren’ rond.

De Oude Schicht is gebaseerd op de oudste autotypes, zoals ik uitgebreid laat zien in het artikel ‘Spyker, T-Ford of Duckatti…?’ in mijn boek Bommeldingen. Het is dus niet zo heel vreemd dat de deurklink van de auto van heer Bommel ook meestal aan de voorkant zit.

Maar blijkbaar vonden Toonder en zijn medewerkers het niet belangrijk genoeg om hierin consequent te zijn, of kwam het ze soms beter uit om de deuren andersom open te laten gaan.

Trouwens: heer Bommel beleeft heel wat autopech met de Schicht, maar ongelukken met de portieren zoals hierboven beschreven ben ik niet tegengekomen.

Verwarrend lijkt het me wel, autodeuren die je steeds op een andere manier moet openen… Ironisch is dat Toonder de Oude Schicht vaak aanduidt als ‘het trouwe voertuig’. Hoe trouw is een voertuig als je er niet van op aan kunt naar welke kant de deuren openzwaaien…?