door Klaas Driebergen

Marten Toonder werd niet alleen aangetrokken tot Ierland vanwege het indrukwekkende, grillige landschap en de prachtige natuur, maar ook door de vele geheimzinnig prehistorische monumenten die Ierland rijk is. Dolmens, steencirkels, ringforten…

In zijn fotoalbums zijn verschillende van dit soort plekken te vinden die hij bezocht. Tijdens mijn recente vakantie in Ierland zocht ik een aantal van dit soort plekken op die Marten Toonder ook heeft bezocht. Ik vertelde er vorige week al over, en ik kan het niet laten hier deze week nog even op door te gaan.

Een plek die ik ook voor het eerst bezocht was Carrowmore, in county Sligo, op het schiereiland Coolera. Een indrukwekkend complex van dolmens, steencirkels en andere grafmonumenten, dat door de geleerden wordt geschat op meer dan vijfduizend jaar oud.

Het gebied wordt gedomineerd door de prachtige berg Knocknarea. Daar bovenop staat Maeve’s Cairn of Maeve’s Tomb: een grote grafheuvel van stenen die in de wijde omgeving zichtbaar is, en waar volgens de Ierse mythologie de godin en koningin Maeve begraven ligt.

Toonder kwam er een kleine zestig jaar geleden ook, in oktober 1965. Vlak na zijn verhuizing naar Greystones maakte hij met zijn gezin een rondrit van een paar weken door het land waar hij zojuist inwoner van was geworden. Daarbij deed hij ook Carrowmore aan.

Zijn broer Jan Gerhard was ook mee, en hij maakte onder andere deze foto van Marten en Phiny bij een van de vele dolmens die hier zomaar verspreid in het landschap liggen: portaalgraven, die we in Nederland ook wel ‘hunebedden’ noemen.

Ook maakte Jan Gerhard de volgende fraaie foto, met Marten klein zichtbaar tussen de stenen van één van de andere monumenten: een dolmen met een steencirkel eromheen, met de Knocknarea op de achtergrond – waarop de verhoging van Maeve’s Cairn ook zichtbaar is.

Tegenwoordig is er bij Carrowmore een klein bezoekerscentrum met uitgebreide informatie over het complex. Je kunt daar een kaartje kopen om de meeste monumenten te zien. Dat was er in de jaren zestig vermoedelijk allemaal nog niet, en waarschijnlijk was het toen ook wat minder gecultiveerd dan tegenwoordig.

Het bleek nog niet eens zo makkelijk te zijn om de exacte plekken te vinden van de foto’s die Jan Gerhard maakte. Er zijn in dit gebied veel dolmens, en ze zijn niet allemaal even makkelijk toegankelijk.

Ik wilde graag de dolmen vinden van de foto met de Knocknarea erachter. Daarvoor moest ik illegaal over een hek klimmen en door hoog nat gras struinen met koeienvlaaien ertussen. Vertel het maar niet verder… Maar ik vond hem wel!

In het fotoalbum met de foto’s van Carrowmore staan ook een paar foto’s van een ringfort: een verhoging in het landschap, versterkt met stenen, waar bomen op groeien. Op de volgende zie je links weer Marten staan, die op zijn beurt óók een foto van het ringfort maakt.

Van oorsprong waren deze forten verdedigbare nederzettingen of boerderijen. Er zijn er tienduizenden in het Ierse landschap te vinden.

In de Ierse volkstraditie worden dit soort verhogingen ook wel fairy forts genoemd. Ze worden daarin beschouwd als ingangen naar de onzichtbare, ondergrondse wereld waarin de fairies wonen. Een boer die zo’n fort op zijn land heeft, zal deze daarom intact laten.

Toen Marten Toonder in 1972 met Frank Wiering door Ierland trok om opnames te maken voor de documentaire Een eenvoudige doch voedzame maaltijd, filmden ze ook zo’n ringfort.

In de film voeren Toonder en Wiering naast de wal van stenen een uitgebreid gesprek over de fairies, waarbij Wiering onder andere aan Toonder vraagt wat de fairies eigenlijk voor mensen zijn. ‘Zijn het eigenlijk mooie mensen, die fairies?’

Toonder beantwoord de vraag omzichtig, met merkbaar ongemak. ‘Het is natuurlijk vooral op een plek als dit heel moeilijk om daarover te praten.’

Toonder beschouwt het als ‘een plaats die enorm geladen is’, hij ervaart er ‘een soort kracht’. De kracht van de onzichtbare andere wereld.

Toen ik de beelden van het ringfort en het landschap eromheen in de film eens goed bekeek, kwam ik erachter dat dit hetzelfde ringfort is als de plek die de Toonders in 1965 bezochten en fotografeerden.

Hier een beeld uit de film:

Via Google Maps streetview heb ik een keer in de omgeving van Carrowmore gezocht naar hetzelfde ringfort, en gevonden ook. De begroeiing is in de loop van de decennia veranderd, maar het landschap eromheen is duidelijk herkenbaar.

En nu heb ik het dus ook bezocht.

In de film staan er geen paarden in de wei maar koeien. Dat was ook het geval toen wij er kwamen. Een boer die we er ontmoetten dacht dat zijn buurman het geen probleem zou vinden als we diens land op zouden wandelen om foto’s te maken, maar waarschuwde ons wel om de stier niet boos te maken. Die hield mijn vader en mij inderdaad achterdochtig in de gaten toen wij over het hek klommen en rond de geheimzinnige heuvel struinden en ik er foto’s van maakte.

Broer Michiel maakte een foto vanaf ongeveer hetzelfde punt als waar Jan Gerhard zijn broer fotografeerde. De stipjes links zijn mijn vader en ik.

En zo kwam ik in Ierland weer even dicht bij Marten Toonder.

*

Wil je ook eens het Ierland van Marten Toonder bekijken? Dat kan tijdens de zesde Marten Toonder-reis naar Ierland, die gepland staat van 9 tot en met 14 juni 2025. Dat duurt nog even, maar de ervaring leert dat de reis maanden vóór aanvang al volgeboekt kan zijn. Meld je dus snel aan als je ook mee wilt, of geef je interesse kenbaar. Dat kan op de website van Historizon.

Mocht je vragen hebben over de reis, dan kun je me altijd even mailen.

* 

De tentoonstelling moet deze zomer opengaan. Help ook mee om hem mogelijk te maken! Dat kan via een donatie op Voordekunst. De crowdfundingsactie sluit over drie dagen.