door Klaas Driebergen

Wat heeft heer Bommel met aardolie te maken? Veel meer dan je zou denken!

Vorige maand mocht ik een lezing over Bommel geven bij Voeks, de Vereniging van Oud-Employés der “Koninklijke/Shell”. Het leek me leuk om voor dit publiek (na een algemeen deel over Bommel) eens na te gaan wat Marten Toonder in zijn verhalen over aardolie schrijft. Dat bleek meer dan gedacht, en interessant genoeg om ook met de lezers van ‘Bommeldingen’ te delen.

Om te beginnen: Bommel heeft zijn rijkdom aan de olie te danken!

Dit is misschien niet algemeen bekend, want hij hangt dit niet aan de grote klok: hij wil vooral bekendstaan als een ‘heer van stand’. Maar het wordt onthuld in ‘Tom Poes en de waarzegger’ (1954).

In dit vroegere verhaal hebben heer Bommel en Tom Poes op een verborgen torenkamertje van Bommelstein een doos met een bijzondere tabak gevonden. Vanaf het moment dat heer Bommel die in zijn pijp rookt, heeft hij namelijk een ‘waarzegger’ in zijn pijp zitten, een klein wit ventje dat de waarheid zegt zodra iemand liegt.

‘Een heer kan geen leugens velen in het slot van zijn voorvaderen. Wat jij, jonge vriend?’
Voordat Tom Poes daar iets op had kunnen zeggen, richtte het witte figuurtje zich weer op en begon schel te lachen.
‘Holklapper!’ riep het uit. ‘Dit is het slot van je voorvaderen helemaal niet! Je hebt dit huis gekocht van het geld dat je van je vader geërfd hebt. En je vader was een avonturier, die rijk geworden is omdat hij een oliebron onder zijn moestuin vond!’

Deze onthullende informatie wordt ontkend noch bevestigd in het nawoord ‘Enkele opmerkingen over heer Bommel’ in het Boekenweekgeschenk De andere wereld (1982):

Waarschijnlijk kwam hij uit Amerika, want hij was gehuld in een luidruchtige ruitjesjas, en het verhaal gaat, dat wijlen zijn vader een oliebron in zijn achtertuin had aangeboord. De waarheid daarvan is nooit bevestigd, maar een feit is, dat geld voor hem nooit een rol heeft gespeeld.

Zou het hierom zijn, dat vader Bommel zijn zoon de naam ‘Oli(e)vier’ gaf…?

In ‘Heer Bommel en de windhandel’ (1959) blijkt heer Bommel trouwens zélf olie in zijn tuin te hebben. Niet dat hij die bron zelf aanboort – dat doet zakenman Poene Beurskraker: iemand die pretendeert een fijne neus voor zaken te hebben.

‘Olie,’ verklaarde de heer Beurskraker […]. ‘Zo zie je; hier is geld te verdienen, als er maar wordt aangepakt! Ik voelde die petroleum al een paar dagen in mijn vingertoppen.’

Beurskraker gaat de olie exploiteren, en al spoedig wordt heer Bommels uitzicht lelijk bedorven door de boortorens.

Poene verafschuwt lieden als heer Bommel, ‘vaderszoontjes’ – in zijn woorden – die van een erfenis leven en zelf niks kunnen. Hij verleidt hem tot een weddenschap, met Bommelstein als inzet, waarin het draait om wie van hen beiden in een maand de beste zaken doet.

Het optreden van Poene Beurskraker was eenmalig, maar hij heeft een opvolger in Amos W. Steinhacker, ook een kikker: een van de Bovenste Tien, de allerrijkste grootindustriëlen, de multinationals die gezamenlijk de hele economie in handen hebben. In ‘Heer Bommel en de bovenbazen’ (1963) wordt Steinhacker geïntroduceerd als degene die ‘die de olie en vijfnegende van de ritssluitingen bezit’.

We zien hem hier, met zijn collega Nahum Grind kwartettend met aandelen:

Omdat hij de olie bezit is hij misschien wel de machtigste en belangrijkste van de bovenbazen. Hij wordt door Toonder aangeduid als ‘oliekoning’, ‘oliekeizer’, ‘oliemagnaat’ en ‘oliebaron’.

Zijn naam Amos W. Steinhacker verwijst naar John D. Rockefeller, de bekende Amerikaanse zakenman en kapitalist: beide achternamen betekenen feitelijk hetzelfde. Rockefeller, oprichter van de Standard Oil Company, werd dankzij de handel in olie een van de rijkste mensen aller tijden.

Door zijn collega’s wordt Steinhacker kortweg AWS genoemd. Ook Rockefellers naam werd vaak afgekort tot JDR.

Merk op dat ook Olivier B. Bommel zo’n extra letter tussen zijn voor- en achternaam draagt: een gegeven dat ook in zijn geval naar invloedrijke Amerikanen zoals John D. Rockefeller verwijst. Als hij in ‘De bovenbazen’ tegen wil en dank tot de Bovenste Tien toetreedt, duiden deze hem uiteraard aan als OBB.

Zijn bezit maakt Steinhacker niet bepaald tot een prettig en zorgeloos iemand, wat ook voor zijn collega’s geldt.

De ontdekking van een niet-vervuilende en gratis verkrijgbare energiebron zou door het grootste deel van de wereld worden toegejuicht, zeker in onze tijd. Maar als je voor je macht en rijkdom afhankelijk bent van de olie, is dat een ander verhaal, en wil je zoiets koste wat kost voorkomen.

Als Kwetal in ‘De bovenbazen’ het perpetuum mobile blijkt te hebben uitgevonden, zijn de in spoed bij elkaar vergaderde bovenbazen dan ook in zak en as:

‘Dit is OBB!’ riep de oliekoning met dunne lippen. ‘Hij heeft de hand gelegd op een nieuwe uitvinding: de eeuwigdurende beweging! Energie uit niets.’
‘Wat zou dat?’ mompelde Basil Horrorkitsj (de eigenaar van de Verenigde Plastics). ‘Wat gaat mij dat aan?’
‘Dat zie ik ook niet,’ prevelde de smeerselkeizer Leverol. ‘Wat is een eeuwigdurende beweging?’
‘Dat is een futvoeder,’ verklaarde heer Bommel wat bedremmeld. ‘Een soort wiel, dat altijd draait. Zomaar vanzelf. Op niets, als u begrijpt wat ik bedoel. We hebben dat solium niet nodig...’
‘En ook geen olie meer!’ riep AWS ontredderd.
‘Het einde van de steenkolen,’ sprak Odin Salamander op doffe toon.
‘En de motoren dan?’ schreeuwde Nahum Grind op de achtergrond. ‘Wie denkt er aan de motoren?’
‘Energie uit niets...’ stamelde Benedictus G. Richel. ‘Heb ik daarvoor mijn aardgas aan de olie gekoppeld?’
Na deze woorden barstte hij in schreien uit en nu ontstond er een algemeen geroep en geklaag, dat akelig was om aan te horen.

Als heer Bommel vervolgens de opdracht krijgt om de uitvinding én de uitvinder te vernietigen, wordt dit niet in symbolische zin bedoeld.

Als het om aardolie gaat, draait het om geld en macht. Dat is het beeld dat Toonder schetst in zijn verhalen.

Volgende week het vervolg: hoe Toonder in de jaren zeventig en tachtig de actualiteit rondom aardolie in zijn verhalen verwerkt.

*

Bommellezingen ‘op maat’ 

Ik geef regelmatig lezingen over Bommel, en zoals je ziet kan dat ook een lezing ‘op maat’ zijn. Er zijn veel onderwerpen te verzinnen, omdat Toonder zoveel verschillende zaken in zijn verhalen aan de orde stelt. In bovengenoemde lezing begon ik met een algemeen deel over wat de Bommelverhalen mijns inziens zo leuk en bijzonder maken, en zoomde ik daarna in op een onderwerp dat de ‘doelgroep’ aansprak. Dit werd door het publiek bijzonder gewaardeerd, zoals men mij na afloop liet weten.

Dus mocht je een keer een origineel onderwerp voor je organisatie of club zoeken, uiteraard mét beeldmateriaal: informeer bij mij naar de mogelijkheden! Mail me, of bel me op 06-40633401.