door Klaas Driebergen

Deze aflevering van BommelDingen is tegelijk ook een bom-melding. Hij gaat namelijk over de atoombom. Waar Marten Toonder ook in zijn werk op reflecteerde.

Op 1 november 1952 brachten de Amerikanen in de Stille Oceaan, op het atol Eniwetok bij de Marshalleilanden, de eerste waterstofbom tot ontploffing. Deze atoombom, bijgenaamd Ivy Mike, leverde de krachtigste explosie op die tot dan toe ooit door mensen was veroorzaakt: 10,4 megaton TNT. Dat is een grotere kracht dan alle geallieerde bommen van de Tweede Wereldoorlog bij elkaar, zo leert ons Wikipedia.

Twee weken later kwam dit geslaagde experiment wereldwijd in het nieuws. Als reactie erop maakte Marten Toonder de volgende prent voor Haagse Post van 22 november:

In Toonders spotprenten voor Haagse Post, opgenomen in het recent verschenen boek Het leven der dieren, werden steevast dierlijke personages ten tonele gevoerd. Een vuurspuwende draak moet Toonder het meest geschikte dierlijke wezen hebben gevonden om dit nieuwe massavernietigingswapen te personificeren. En de dansende duiveltjes verwijzen naar het helse karakter van dit wapentuig.

Al eerder had Toonder in zijn werk iets met de atoombom gedaan. Na de atoombomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki en de daarop volgende Japanse capitulatie in augustus 1945 maakte hij de volgende cartoon voor Metro, met het onderschrift ‘En nu vrede, of anders…’:

In ‘Tom Poes en de atoomtrillingen’, de ballonstrip uit Ons Vrije Nederland (1946) vindt professor Prlwytzkofski een straal uit die objecten kan vergroten, verkleinen en doen verdwijnen. De door heer Bommel gesubsidieerde ‘atoomfabriek’ valt echter in de kwade handen van Bul Super en zijn bende, en dan blijkt hoe deze nuttige uitvinding ook destructief kan worden aangewend.

In ‘Tom Poes en Kwetal de breinbaas’ (1950) doet de gelijknamige dwerg zijn intrede, die hier een apparaat uitvindt dat gebouwen en complete stadsdelen naar de vierde dimensie kan laten verdwijnen. Nadat het apparaat door een list van Tom Poes vernietigd is, wijst deze in de slotaflevering van het verhaal heer Bommel op een krantenberichtje over de waterstofbom.

De ‘uitwerking is ongeveer dezelfde’ als die van de dimensiehevelaar: ‘Alles weg! Alle levende wezens weg! Alle huizen weg, de hele aarde weg!’ Ook hier was de waterstofbom zeer actueel, want deze was eerder dat jaar juist aangekondigd door president Truman.

Interessant is dat Toonder ook in ‘Tom Poes en de split-erwt’ (1957) een vuurspuwende draak gebruikt om de vernietigingskracht van een atoombom te laten zien. Het gaat hier om de ‘draak van Barzabel’, die radioactief heet te zijn. Professor Prlwytzkowski wil zijn energie voor nuttige doelen te gebruiken, maar als een slechterik zoals Hocus Pas de beschikking over het beest krijgt, heeft dit rampzalige gevolgen. Het effect van zijn optreden is net zo vernietigend als een kernexplosie:

In Toonders dierencartoons in het boek Het leven der dieren vormen de beginjaren van de Koude Oorlog een belangrijke rode draad. Van het boek verscheen zojuist de tweede druk (paperback, € 19,99). Bestel hem hier!

(In dit stukje heb ik mede gebruik gemaakt van het artikel ‘De atoombom in de stripverhalen Blake en Mortimer en Tom Poes’ van Dick van Lente uit 2006. Zie hier.)