door Klaas Driebergen

Het is een onderwerp apart: Toonderfiguren in het onderwijs. Bommel, Tom Poes en de hunnen zijn in de loop van hun bestaan waarschijnlijk al vele malen ingezet in lesmateriaal voor de lagere en middelbare school.

Ik heb daar zeker geen volledig overzicht over, maar ik heb twee leuke en naar ik denk onbekende voorbeelden om te laten zien. Beide zijn gemaakt in een tijd dat dat Toonders stripfiguren nog mateloos populair waren bij de jeugd en dus goed bruikbaar werden geacht om lessen over te dragen.

Het eerste voorbeeld betreft een foldertje (15,5 bij 22,5 cm) van het Proviciaal Waterleidingbedrijf van Noordholland (PWN), dat in 1960 een educatieve schoolwedstrijd uitschreef. Ik trof het aan in het Toonderarchief.

Aan de binnenzijde vinden we een illustratie die fungeert als kleurplaat én kruiswoordpuzzel, die speciaal hiervoor door de Toonder Studio’s geleverd moet zijn:

In het bijbehorende verhaaltje, dat in de klas in de vorm van een rollenspel hardop dient te worden gelezen, treden heer Bommel en Tom Poes op als meester en leerling. Toch blijft Tom Poes de grootste wijsneus van de twee, terwijl meester Bommel wel érg dom overkomt:

En de kindertjes zijn wel erg braaf met hun ‘ja, ja’.

Het verhaaltje draait om de les ‘dat je niet met wa-ter mag mor-sen’, maar het bevat niet de humor die we van Toonder gewend zijn. Ik denk dus niet dat Toonder zich nog met de tekst heeft bemoeid. Maar blijkbaar vond hij het wel prima als kinderen met behulp van zijn figuren wat zuinigheid werd aangeleerd.

We gaan van de waterleiding naar het riool in het volgende voorbeeld. Dat werd mij toegestuurd door Hans Franse, oud-leraar Nederlands, die in 1966 meewerkte aan het Velogramcahier voor de brugklas.

De leerling kreeg in dit lesboekje de opdracht om woordsoorten te benoemen van woorden die met een nummer gemarkeerd waren. Hij diende per vraag het rondje zwart te maken dat bij de betreffende woordsoort hoorde.

Franse schreef mij:

“Het systeem was uitgevonden door dhr. de Joode die een hekel had aan corrigeren. Je pakte een kaart, waarin de antwoorden waren ingeponst. Die legde je op de oefening en je zag in één klap wat fout was, maar ook wat hij/zij niet gesnapt had.”

Franse vond de gangbare opdrachten met losse zinnen maar vervelend, hij gebruikte liever een verhaaltje. Omdat hij bovendien groot fan van Bommel was (en nog steeds is), vroeg hij aan Marten Toonder of hij het begin van het verhaal ‘Het kukel’ mocht gebruiken in een licht aangepaste vorm. Toonder gaf hiervoor graag toestemming, aldus Franse.

(Klik op de afbeelding voor een grotere versie.)

Wie de tekst met de oorspronkelijke versie uit de krant vergelijkt, ziet dat er inderdaad wat veranderingen zijn doorgevoerd: de tekst is enigszins ingekort en vereenvoudigd. ‘Bedelaars of krepeergevallen’ zijn veranderd in ‘zielige gevallen’ en ‘achterbuurten’ in ‘oude buurten’. Maar de strekking is hetzelfde gebleven.

Beide voorbeelden tonen aan dat Toonder geen bezwaar had tegen dit soort gebruik van zijn figuren. In zekere zin kon het beschouwd worden als een win-winsituatie. De jeugd kon immers meteen kennismaken met Toonders verhalen. Het tweede voorbeeld zou de scholieren best eens nieuwsgierig gemaakt kunnen hebben naar het vervolg van het verhaal ‘Het kukel’; wie weet zijn er een paar van hen geweest die van hun zakgeld de Literaire Reuzen Pocket Als je begrijpt wat ik bedoel hebben gekocht toen die een jaar later verscheen. Daar stond ‘Het kukel’ immers ook in.

Dit lesmateriaal doet inmiddels wat gedateerd aan, maar de kinderen die indertijd deze opdrachtjes uitvoerden, zijn inmiddels dan ook al de zestig ruim gepasseerd. Maar zij hebben nog leren lezen en schrijven met heer Bommel en Tom Poes.