door Klaas Driebergen

Mijn schrijven over ‘De zelfmoorddeuren van de Oude Schicht’ van vorige week riep een aantal leuke reacties op. Niet alleen de deuren van de Oude Schicht variëren per keer. Maar er komen nog meer merkwaardige inconsequenties voor op de tekeningen van de Bommelverhalen.

Zo wezen enkele lezers (Rein van Willigen en Wim van Hinte) mij op het feit dat het interieur van slot Bommelstein er altijd weer geheel anders uitziet. Laatstgenoemde stuurde mij ook een aardig artikel dat Jaap van Heerden hierover schreef. Dat verscheen in 1987 in NRC Handelsblad.

Van Heerden schrijft:

Er is iets mis met Bommelstein. Het wordt gaandeweg in één en hetzelfde verhaal drastisch verbouwd, lijkt het wel. Om van de verbouwing tussen de verhalen door nog maar te zwijgen. Alles blijkt verplaatsbaar, verschuifbaar, multifunctioneel veranderbaar. Niets biedt houvast. Het moet een komen en gaan zijn van slopers en zwartwerkers. Weet iemand hoe de keuken ligt ten opzichte van de salon? Is de trapleuning nu geribbeld of glad? Welke variant komt overeen met de smaak van de heer des huizes? Kan iemand zeggen of de open haard tussen twee ramen ligt of juist er tegenover. Is er een verklaring voor, dat de voordeur soms naar binnen en soms naar buiten draait? […] Misschien heeft iemand het al eerder opgemerkt maar het is zeker dat aan de bouw en inrichting van Bommelstein geen touw is vast te knopen. […]
Het moet vooral bij de bediende Joost tot grote radeloosheid leiden, dat er aan de woning geen enkele bestendigheid kan worden verleend. Er is werkelijk geen detail dat de overgang naar de volgende aflevering overleeft. Het kleed in de eetkamer heeft aan twee zijden een franje. Joost is nog niet even naar de keuken geweest om zijn verrukkelijke jachtschotel te halen of het kleed blijkt negentig graden gedraaid. Maar het is nog erger. Er zijn tijdens zijn korte afwezigheid ramen bij gekomen, stijlmeubelen van karakteristiek veranderd, bijzetkrukjes van driepotig vierpotig geworden en wandversieringen aangebracht.

Maar niet alleen Bommelstein heeft last van dit verschijnsel. Wim van Hinte stuurde mij ook een leuk voorbeeld van een merkwaardige verandering in het interieur van de kruidenierszaak van Grootgrut in het verhaal ‘De loodhervormer’ (1972). Op aflevering 7443 ziet dat er als volgt uit:

Maar één aflevering verderop zien we het volgende:

Er is ineens een kassa op de toonbank verschenen, aan de lamp is een reclamedingetje opgehangen en de flessenwand achter de kruidenier heeft ingrijpende wijzigingen ondergaan.

Dan het gebouw van de Kleine Club. Dat heeft sowieso in elk verhaal een heel ander uiterlijk. Maar het viel mij in het verhaal ‘De hupbloemerij’ op dat het pand zelfs binnen twee afleveringen opmerkelijk veranderd is. Als heer Bommel het op aflevering 6260 betreedt, ziet de voorgevel er zo uit:

Als hij twee afleveringen later weer naar buiten stapt, is de entree nog wel vergelijkbaar, maar het aantal ramen aan de rechterkant is verdubbeld en deze hebben bovendien aan de bovenkant een boogvorm gekregen.

Leuk zijn de foutjes waarop W.A. Kunst wijst in Toondertijd nummer 118 (december 2020). In ‘De kaligaar’ (1975) zit Tom Poes in de bus terwijl heer Bommel hem in de Oude Schicht passeert.

Even buiten de stad haalde hij de bus in, waar Tom Poes in zat, maar die zag hem niet, omdat hij in slaap was gevallen.

Twee afleveringen verderop slaapt Tom Poes nog steeds, zodat hij niet uitstapt bij de halte waar hij er eigenlijk uit moet.

In de volgende aflevering krijgen we een blik op het inwendige, waar Tom Poes nog altijd rustig doorslaapt.

Wat klopt er niet?

Op het eerste plaatje zit Tom Poes links achterin, maar daarna zit hij ineens rechts achterin. Aangezien hij slaapt, kan hij zicht niet hebben verplaatst.

Bovendien heeft de bus het ene moment reclameborden op het dak die op het andere moment verdwenen zijn.

Nog een verschuiving in links en rechts. Een bekende inconsequentie is te vinden in ‘De Vrezelijke Krakken’ (1973). Meestal heeft kapitein Habberdoedas rechts een houten been.

Maar op aflevering 7786 zit zijn houten been ineens links…

En zo zijn er vast nog veel meer inconsequenties aan te wijzen. De wereld van heer Bommel zit niet altijd even logisch in elkaar. Het is eigenlijk een beetje een rommeltje in Rommeldam.

Dit soort vergissingen kunnen ontstaan door slordigheid, maar ook doordat Toonder, maar ook zijn assistent-tekenaar die de potloodtekeningen maakte, hun tekeningen meestal in wekelijkse porties van zes stuks doorstuurden. Ze konden dus niet altijd terugkijken hoe iets er ook alweer precies uitzag.

Andere ‘inconsequenties’ hebben tekentechnische redenen. Het is bijvoorbeeld onmogelijk om te zeggen hoeveel ruitjes heer Bommel op zijn jas heeft, want dat varieert per plaatje. Het hangt namelijk af van hoe groot hij getekend is: hoe dichterbij heer Bommel staat, hoe meer ruitjes op zijn jas.

Wie heeft er nog meer leuke inconsequenties op de tekeningen opgemerkt? Ik houd mij aanbevolen! Wie weet kom ik er een volgende keer op terug.