door Klaas Driebergen

Voor ons boek Het leven der dieren hebben Dick de Boer en ik van 43 cartoons van Marten Toonder uit Elseviers Weekblad, Haagse Post en De Zakenwereld uit de jaren 1947-1952 de historische achtergronden uitgezocht. Dat was een boeiende maar soms ook lastige speurtocht. Zaken die voor de toenmalige lezers mogelijk direct duidelijk waren, hebben zeventig jaar later voor ons wellicht totaal geen betekenis meer.

Meestal kwamen we er na wat zoekwerk toch wel achter waar de prenten over gingen. Soms werd er elders in het nummer van het blad waarin de betreffende cartoon stond, over hetzelfde onderwerp geschreven. Soms kwamen we er bijvoorbeeld uit door in Delpher te zoeken in de kranten uit dezelfde periode. Omdat we zelf geen historici zijn, hebben we ons werk wel laten controleren door een historicus die gespecialiseerd is in de naoorlogse geschiedenis. 

Desondanks hebben we toch één prent niet goed kunnen interpreteren. Maar dankzij enkele lezers van het boek weten we nu wél waar die over gaat.

Het gaat om de volgende tekening, uit Haagse Post van 27 september 1952 (bladzijde 61 van het boek):

Het opschrift is een variant op ‘Fest steht die Wacht am Rhein’: een Zuid-Duits volksliedje, zoals we in de verantwoording achterin het boek opmerken.

Wij hebben deze tekening de volgende toelichting meegegeven:

Veel dierenfiguren in deze cartoons zijn dieren met weliswaar een dierlijk hoofd, maar een antropomorf (op de mens lijkend) lichaam. In dit geval is het andersom: een menselijk hoofd op een theriomorf (dierlijk) lichaam. Dat maakt het waarschijnlijk dat er een concrete persoon bewust herkenbaar in beeld is gebracht.

Maar wie? Gezien de directe actualiteit van die week vonden we Willem Drees helemaal niet onlogisch, en hij lijkt er ook echt op, toch…?

Maar een bevredigende verklaring voor de prent leverde dit niet op.

Logisch, want het is helemaal geen Drees…

Twee verschillende lezers van het boek wezen ons er al direct na verschijnen op dat het hier gaat om de Duitse econoom Hjalmar Schacht. En inderdaad, daar lijkt hij ook sterk op:

En als je eenmaal weet dat hij het is, wordt de betekenis van verschillende elementen in de tekening ineens veel duidelijker. 

Schacht was vanaf 1923 president-directeur van de Reichsbank en wist in die hoedanigheid de Duitse hyperinflatie te beteugelen (de schedel met ‘Mark’ erop). Ook bekleedde hij deze functie in de jaren dertig onder Hitler, en toen was hij bovendien minister van Economische Zaken. Daarom was hij na de oorlog verdachte in het proces van Neurenberg (het bot), waar hij werd vrijgesproken. In de jaren vijftig werd hij financieel adviseur van de regeringen van diverse landen die met hyperinflatie te maken hadden (de wegwaaiende veren): Egypte, Iran (‘Perzië’), Indonesië. Eén van de genoemde lezers omschreef de vermoedelijke betekenis van de prent op een goeie manier: ‘Schacht gaat gewoon door met wat hij al deed: hyperinflatie bestrijden, daar staat hij pal voor’.

Afijn: bij dezen dus een aanvulling op het verschenen boek. Nu nog exclusief voor de lezers van BommelDingen. Mocht er een tweede druk van het boek komen, dan zullen we dit corrigeren.

Uiteraard stellen we andere correcties ook op prijs!

*

Tot slot nog even twee opmerkingen over mijn e-mails:

• Er bleek een fout te zitten in de afmeldpagina, waardoor afmelden niet goed lukte. Mijn excuses hiervoor, de fout is inmiddels verholpen.
• Het schijnt dat mijn ‘BommelDingen’ bij een aantal lezers onbedoeld in de spambox terechtkomen. Mijn advies: markeer deze als ‘geen ongewenste e-mail’ (dit kan in een e-mailprogramma vaak via de rechter muisknop). Vooral als meerdere mensen dit doen dan ‘leren’ spamfilters dat deze e-mails niet als spam moeten worden beschouwd.