Croeso i ail newyddlen prosiect Brainwaves. Yma cewch chi’r holl newyddion diweddaraf am weithgareddau’r prosiect. Fe gadwn ni chi’n hysbys o’n cynnydd drwy’r newyddlen ddwywaith y flwyddyn.

Darllenwch ymlaen i gael rhagor!

Funded by the European Regional Development Fund through the Ireland Wales Cooperation Programme

Gan ein Cyd-Brif Ymchwilydd Dr. Dylan Gwynn Jones

Rydym i gyd yn gwybod fel yr ydym yn orddibynnol ar danwyddau ffosil i’n bywydau, ond eto mae eu llosgi nhw’n dod â chanlyniadau andwyol i’n hinsawdd ni yn y dyfodol. Bydd llawer yn meddwl yn syth am effeithiau trafnidiaeth a gwresogi – ond nid am y bwyd y byddwn yn ei fwyta. Efallai bod rhai nad ydynt yn gwybod bod y gwrteithiau anorganig y byddwn yn eu defnyddio i dyfu cnydau a phorthiannau’n treulio ~3% o danwyddau ffosil byd-eang ar ffurf nwy naturiol. Byddwn yn tynnu nitrogen o’r atmosffer ac yn ei droi’n wrtaith anorganig drwy brosesau sy’n gwneud defnydd dwys dros ben o ynni. Efallai y byddai rhai’n dadlau na fyddai ein hanner ni yma oni bai am broses Haber-Bosch sy’n gwneud defnydd o nitrogen o’r atmosffer. Eto, rydym yn mynd yn gaeth i gynhyrchu nitrogen anorganig, ac mae tanwyddau ffosil rhad wedi ychwanegu at y broblem hon.

Mae’r pandemig wedi ysgwyd y goeden tanwydd ffosil. Mae diffyg cyfatebiaeth rhwng cyflenwad a galw o ran tanwydd ffosil – yn ogystal â chwarae gemau masnachol a rhyngwladol ac ansefydlogrwydd mewn cyfraddau cyfnewid – wedi arwain at anwadalwch mewn prisiau a hyd yn oed tyndrâu geowleidyddol ar sail y cyflenwad o danwyddau ffosil. Mae costau tanwyddau ffosil, sydd erbyn hyn yn prysur gynyddu, yn cael eu pasio ymlaen i ffermwyr wrth iddynt brynu gwrtaith anorganig, ac wedyn i fanwerthwyr ac yn y pen draw i’r prynwr – mae chwyddiant bwyd yn rhywbeth y mae rhaid inni i gyd ei dderbyn, ac mae’r broblem hon yn un fyd-eang! 

Canolbwyntio y mae Brainwaves ar wneud defnydd o ffynonellau organig o nitrogen, a allai, er nad ydynt yn imiwn, roi gofod i ffermwyr yn erbyn anwadalwch ym mhrisiau tanwyddau ffosil ac a allai gynnig y ffordd ymlaen yn y dyfodol. Os cwyd pris tanwyddau ffosil, yna fe wna costau gwrtaith ac ymborth anifeiliaid yr un fath. Rydym â’n bryd ar ddau nod mawr - 1) cynhyrchu ymborth llawn protein yn gynaliadwy a 2) glanhau gwastraff nitrogenaidd o’r amgylchedd. I gyrraedd y nodau hyn, byddwn yn manteisio ar wastraff fferm sy’n uchel mewn nitrogen a ffosfforws! Rydym am ynysu’r diwydiant ffermio rhag dibyniaeth ar danwyddau ffosil a gweithio gyda nhw i helpu i ddal a storio carbon a lleihau llygredd yn yr amgylchedd

Efallai bod Brainwaves yn wyrdd ond y mae hefyd yn aeddfed iawn ar gyfer heddiw a’n hyfory cyffredin.

Oes gennych chi ddiddordeb yn y gwaith cyffrous hwn? Ewch i’n gwefan, dilynwch ni ar Twitter, neu cysylltwch â’r Rheolwr Prosiect, Anna Power ar  anna.power@ucc.ie

Mae Pecyn Gwaith 3 yn cynnwys ymchwilio a datblygu systemau dan do i dyfu llinad y dŵr. Mae’r Prif Ymchwilydd yr Athro Marcel Jansen a’r Ymchwilydd Ôl-ddoethuriaeth Dr. Neil Coughlan wedi parhau i arwain y gwaith hwn yn Ysgol BEES yn UCC.

Ers dechrau’r prosiect hwn, rydym wedi dibynnu’n bennaf ar system wedi’i stacio ar raddfa labordy i asesu twf llinad y dŵr, a oedd yn cael ei rhedeg ar gapasiti o 125 litr. Roedd y system hon yn llwyddiannus wrth ganiatáu inni brofi effaith amodau tyfu sylfaenol (e.e. dyfnder y dŵr, cyfradd llif), ac fe roddai fewnwelediad eglur inni i gynhyrchiant bio-màs llinad y dŵr, cyfraddau amsugno maethynnau, ac iechyd planhigion. Rydym ar hyn o bryd yn paratoi canlyniadau ysgrifenedig y gwaith hwn fel y gallwn ni rannu ein canfyddiadau data â’n rhanddeiliaid i gyd, y gymuned wyddonol ehangach, a’r cyhoedd.

Mae’r Cyd-Brif Ymchwilydd Dr. Dylan Gwynn-Jones a’r Ymchwilydd Ôl-ddoethuriaeth Dr. Gruff Jones yn arwain datblygiad systemau twf awyr agored yn Aberystwyth fel rhan o Becyn Gwaith 2.

Yn gynnar yn 2021 dechreuwyd gwaith ar y system awyr agored, ag astudiaeth gwmpasu i gymharu dewisiadau posib ar gyfer y dyluniad.

Ar ôl profi’r prototeip, adeiladwyd wyth system 80 litr ddyblygedig wedi’u seilio ar y dyluniad gwreiddiol mewn twnnel polythen yn ein Gerddi Botaneg yn Aberystwyth. Mae’r ffaith bod gennym wyth o’r systemau hyn yn caniatáu inni gynnal arbrofion dyblygedig. Mae’r systemau hyn ar hyn o bryd yn cael eu treialu i asesu cyfradd twf y planhigyn llinad y dŵr, yn ogystal â’i allu i amsugno nitrogen a ffosfforws o ddŵr gwastraff gwneud. Byddwn hefyd yn monitro amodau amgylcheddol megis tymheredd y dŵr, tymheredd yr aer, a lefelau golau, er mwyn asesu a fydd twf llinad y dŵr yn arafu yn y twnnel polythen wrth inni fynd i mewn i fisoedd oerllyd yr hydref a’r gaeaf. O’r wybodaeth a’r profiad a gawsom drwy brofi’r systemau 80 litr arbrofol uchod rhoddwyd sylfaen gadarn inni ddylunio system gyflenwol fwy ar gyfer yr awyr agored (4000 litr), wedi’i hadeiladu’r tro hwn â chynwysyddion llwyth canolig. Defnyddir y system hon i brofi dichonoldeb mwyhau systemau i feintiau sy’n fwy masnachol hyfyw, â’r bwriad y gellir wedyn gopïo’r rhain ar ffermydd a chan fusnesau gwledig. Defnyddir y system cynwysyddion llwyth canolig hefyd at ddibenion arddangos pan ganiateir ymweliadau safle. Rydym wrthi’n brysur ar hyn o bryd yn adeiladu’r system hon ar gyfer rhagbrofion yn ystod y gaeaf hwn. Ymlaen â ni!

Isod: Golwg agos ar y system dan do ar waith

Diddordeb yn y gwaith hwn? Mae Brainwaves ar hyn o bryd yn chwilio am BBaChau, ffermwyr, gwneuthurwyr polisi ac eraill i ddod yn rhanddeiliaid yn y prosiect. Gall sefydliadau peirianneg, deuodau allyrru golau ac ansawdd dŵr yn ogystal â ffermwyr i gyd chwarae rhan. Rhowch glec isod i gael gwybod rhagor.

Uchod: Ymchwilwyr Brainwaves yn dangos i ymwelwyr sut mae’r system arddangos llifo drwodd pen bwrdd yn gweithio

Fe wnaethom arddangos ein system linad llifo drwodd pen bwrdd ar raddfa fach, i roi golwg agos i ymwelwyr ar sut mae ein systemau ar raddfa fwy’n gweithio. Cadwyd y plant yn brysur gan y tudalennau lliwio llinad a’r ysgrifbinnau gwellt gwenith sydd wedi’u hailgylchu ac yn ecogyfeillgar!

Isod: Yr Athro Jansen a’r ymchwilydd Rachel O'Mahoney yn brolio buddion llinad y dŵr ar noson heulog o hydref yn yr Old Waterworks

I hybu arferion heini a meithrin peth cystadleuaeth iach, cymerodd ein tîm ni o UCC ran mewn ymryson rhwng timau ar gyfer Walktober Step Challenge 2021. Yn ystod 4 wythnos ym mis Hydref llwyddodd ein tîm ni o 5 o bobl i gyrraedd y cyfanswm aruthrol o 1,038,483 o gamau/ 548.27 milltir/ 882.35km!!! Mae’r pellter hwn yn fwy na cherdded o UCC yn Cork i Brifysgol Aberystwyth ac yn ôl i gwrdd â’n cydweithwyr dros y môr!!

Isod: Y pellter llinell syth o’n labordy ni yn Cork i’n cydweithwyr yn Aberystwyth yw rhyw 307km. Ffynhonnell: GoogleMaps

Ymunwch â 337+ o bobl eraill a dilynwch ein hynt ni ar Drydar @BrainwavesEU. Mae negeseuon uniongyrchol bob amser ar agor os hoffech chi gysylltu.

Hoffem eich gadael chi â cherdd ysbrydoledig am y planhigyn bach disylw llinad y dŵr, wedi’i hysgrifennu gan Rachel O' Mahoney. Ymunodd Rachel â’r tîm yn Gynorthwy-ydd Ymchwil ym mis Hydref 2021.

Mwynhewch