door Klaas Driebergen

Is Tom Poes eigenlijk wel een poes? Mijn ‘Bommelding’ van vorige week over die vraag riep een hoop reacties op. Voldoende aanleiding om er nog even op door te gaan.

Poes of kater?

Allereerst even iets over het woord poes: betekent dat niet eigenlijk ‘vrouwtjeskat’, als tegenhanger van kater? Daar heb ik Van Dale even op nageslagen. Dat ziet poes allereerst als synoniem voor het woord kat, maar in tweede instantie ‘in het bijzonder’ ook als aanduiding van een ‘vrouwelijke kat’.

Vertaler Marten van Dijken herinnerde me eraan dat er in de Groningse vertalingen gekozen is voor de naam ‘Tom Koater’. Daarover heeft hij contact met Toonder gehad, en die had daar geen problemen mee.

Maar in het Nederlands geeft de ‘achternaam’ van Tom Poes geen uitsluitsel over zijn geslacht. Geert Steenbergen schreef me in dit verband: ‘Laten we erop houden dat het een genderneutrale stripfiguur is die de naam Tom Poes draagt.’

Hoewel zijn voornaam Tom natuurlijk wél een jongensnaam is, en er altijd met ‘hij’ naar Tom Poes wordt verwezen.

Poes of mens?

Een ‘echte’ kat is Tom Poes natuurlijk niet. Want hij wandelt net als mensen op twee benen rond, kan praten en vertoont ook in andere opzichten menselijk gedrag. 

Han Messie mailde mij: ‘Ik zie Tom Poes als een kleine en zeer bijdehante jongeman in poezengedaante. Verder komt hij geheel overeen met een menselijk wezen.’

Moet die achternaam Poes van Tom Poes ook eigenlijk wel betekenen dat hij per se een poes is? ‘Is meneer of mevrouw Bakker ook werkelijk Bakker?’ Zo schreef Andries van den Berg me.

Poes of hond?

Enkele lezers herinnerden me eraan dat ook Midas Dekkers zich in een artikel in NRC uit 2021 afvroeg of Tom Poes wel een poes is. ‘Had reeks niet Heer Bommel en Tom Hond moeten heten, geschreven door Marten Mens?’ zo vraagt Dekkers. Hij schrijft verder:

Op de poezenschool krijg je vakken als spinnen en slijmen, met je ogen tegen de zon knipperen en mensen op de ziel trappen, maar onzelfzuchtigheid en ondernemersschap staan bij echte poezen niet op het curriculum.
Een echte poes geldt als volleerd zodra hij tweederde van zijn tijd weet te verslapen – wat niet wil zeggen dat hij de rest wakker hoeft te zijn – en heeft het nog het drukst met verharen.

Heel frappant in dit verband is wat Willem Feltkamp me meldde, directeur van de Toonder Compagnie. Dertien jaar geleden had hij een onderhoud met de staf van een Japanse uitgever op het kantoor van Mercis (de uitgever van Nijntje) om te kijken of de Japanners mogelijk geïnteresseerd waren in het uitbrengen van Tom Poes in hun land. Toen Feltkamp plaatjes van Tom Poes liet zien, vroeg een van hen: ‘His he ha dogh hor ha khat?’

De uitgever meldde dat ze Tom Poes niet nodig hadden, want ‘ze hadden hem al in Japan’. Ten bewijze kreeg Feltkamp later de volgende plaatjes toegestuurd:

Het gaat om het animatie- en mangastripfiguurtje Wansa-kun, oftewel Little Wansa, die stamt van begin jaren zeventig. En die is inderdaad geen kat, maar een puppy…

Via Google vond ik nog meer afbeeldingen van dit figuurtje op internet, en soms staat hij net als Tom Poes rechtop, op zijn achterpoten.

Dit hondje lijkt echt verbazend veel op Tom Poes… Je gaat je haast afvragen of hier sprake is van plagiaat.

Maar de vraag van de Japanner of Tom Poes een hond of een kat was, is hiermee wel begrijpelijk.

Of toch poes?

En toch… Verwerkt Toonder nu en dan subtiele verwijzingen in zijn verhalen naar het feit dat Tom Poes toch ook echt een kat is. Een opmerking hierover van Jan Jacob Commijs bracht mij aan het speuren hiernaar.

Net als een echte kat houdt Tom Poes bijvoorbeeld niet van water.

In ‘De Chinese waaier’ springt hij vanaf de varende Albatros de zee in. De verteller meldt dan:

Nu is zwemmen niet de liefste bezigheid van Tom Poes. Drommels nee, hij houdt helemaal niet van water. Maar wat moet, dat moet en hij slaagde erin om een klein zeilschip te bereiken […].

Blijkbaar is hij wél goed in zwemmen…

In ‘De kwade inblazingen’ wordt hetzelfde gemeld als Joost in het vreemde land achter heer Bommels schuurtje het water in duikt.

Tom Poes, die niet van water houdt, en bovendien voorzichtig van aard is, keek wantrouwig naar de fraaie duikhouding die de bader aannam.

Waar katten wél van houden, is melk. Dat wil zeggen: traditioneel worden ze nog weleens met een schoteltje melk verwend, hoewel ze eigenlijk helemaal niet tegen lactose schijnen te kunnen.

Tom Poes drinkt ook graag melk, en heeft blijkbaar geen last van lactose-intolerantie.

Dat hij zo van melk houdt, is heel duidelijk in ‘Het lijmteem’. Daarin wordt Tom Poes door Bul Super een oorlam aangeboden, maar dat slaat hij af.

‘Nee, bedankt’, zei Tom Poes. ‘Ik drink alleen maar melk.’

En na een lange rit van heer Bommel en Tom Poes in ‘De grauwe razer’ weet Joost bij thuiskomst precies wat beiden het liefst gebruiken.

‘Dan zal een kopje soep zeker smaken, heer Olivier. En een glaasje melk voor de jongeheer, vermoed ik.’

Jan Jacob Commijs wees me erop dat Tom Poes bij de slotmaaltijd van ‘De geweldige wiswassen’ met een glas melk aan tafel lijkt te zitten.

Verder komt Tom Poes, net als echte katten, meestal ‘op zijn pootjes terecht’.

Als Tom Poes in ‘De Unistand’ na een na een onvrijwillige tocht door het luchtverversingssysteem van het grote Unistand-gebouw daar weer uit geblazen wordt, valt er te lezen:

[…] hoe Tom Poes met een plof op de grond belandde. Omdat die meestal op zijn pootjes terechtkomt, deed hij zich geen pijn, maar duizelig was hij wel.

Dat hier gesproken wordt over de ‘pootjes’ van Tom Poes heeft natuurlijk allereerst te maken met de gebruikte uitdrukking, maar toch is het ook opvallend.

Een in dit verband heel interessante analyse kwam van Serge Barthel. Hij mailde me:

Ik vind Tom Poes toch best wel katachtig. Met name het feit dat hij constant rondjes loopt en zo 'toevallig' steeds daar is waar de actie gebeurt, is echt kattengedrag. Iedere kat inspecteert minstens één keer per dag zijn territorium. Katten zijn heel territoriaal, nog wel meer dan honden. Tom Poes is niet vaak uit zijn humeur en zeker niet boos, behalve als er iets met zijn huisje gebeurt: in ‘Kwetal de breinbaas’ en in ‘De grootdoener’. En natuurlijk is zijn solitaire levensstijl ook typisch katachtig, net als zijn vermogen om dingen uit te puzzelen. We hadden eens buren met een hond en een kat. De kat maakte de deur van de ijskast open en de hond vrat dan de kaas op. Katten snappen eerder hoe iets werkt dan een hond. Op YouTube is zelfs een serie over een kat die geleerd heeft om elastiekjes met haar pootjes af te schieten. Dat zie ik een hond toch echt niet doen, al is dat ook omdat katten meer controle hebben over hun poten en vingers dan honden.

Wie weet er nog meer duidelijke voorbeelden van katachtige eigenschappen of gedrag van Tom Poes? Laat het me weten!