door Klaas Driebergen

Onlangs trof ik in het Toonderarchief een Bommelverhaaltje aan dat ik nog niet kende. Omdat ik vermoed dat er meer liefhebbers zijn voor wie het onbekend is, vind ik het leuk om het vandaag in Bommeldingen te delen. En het past ook nog eens bij de vakantietijd. Een tijd die niet altijd is wat men ervan verwacht…

Het gaat om een heel kort verhaaltje, van maar één aflevering, gepubliceerd in slechts één krant. Het lijkt niet in de Bommelkatalogus vermeld te worden, en ik kon het ook niet vinden in heer Bommels Volledige werken van uitgeverij Panda.

In het Toonder-archief bevindt zich een exemplaar van de allerlaatste editie van dagblad Het Vaderland, verschenen op 14 augustus 1982.

Het Vaderland was een van de vele regionale kranten waarin Bommel en Tom Poes hun avonturen beleefden, en wel sinds 8 februari 1965. Het was een liberaal-conservatief Haags dagblad dat vanwege een dalend abonneebestand moest besluiten om zichzelf op te heffen.

Deze laatste editie was dan ook geheel gewijd aan dit jammerlijke einde. In artikelen, columns, recensies en ingezonden brieven werd door medewerkers en lezers het einde van de krant diep betreurd.

Marten Toonder droeg hier een steentje aan bij. Hij schreef voor de gelegenheid een speciale Bommelaflevering die in het teken stond van het afscheid. Met daarbij als extra thema ‘vakantie’.

Want vakantie was het op dat moment, zowel in het echt als voor heer Bommel. Na het beëindigen van ‘Heer Bommel en het ontsollen’ op 10 juli was op maandag 12 juli een vakantieonderbreking aangekondigd, waarna op maandag 23 augustus ‘Heer Bommel en de Antiloog’ zou starten. Maar zover zou het in Het Vaderland dus niet meer komen. (In plaats daarvan zou de Bommelstrip vanaf dat moment geplaatst worden in de Haagsche Courant.) Deze omstandigheid had als voordeel dat er niet middenin een verhaal gestopt hoefde te worden.

Ik zei dat Toonder een speciale aflevering schreef, want hij maakte er geen nieuwe tekening voor. In plaats daarvan gebruikte hij een bestaande tekening: het tweede plaatje van strook 7651 uit ‘Heer Bommel en de Krookfilm’, dat al in 1973 in de kranten verschenen was.

Deze afbeelding toont het typische, op Ierland geïnspireerde landschap uit ‘De Krookfilm’: ruwe rotsen, een kale, verweerde boom en wat nevelflarden.

Maar waar heer Bommel in ‘De Krookfilm’ bijzonder gegrepen wordt door het geheimzinnige landschap in het Moongebergte achter de Krookkloof, is dat anders in het nieuwe verhaaltje dat Toonder erbij maakte.

Hier komt het.

“Deze vakantie is niet wat ik ervan verwacht had”, klaagde heer Bommel. “Prachtige vergezichten die de bezoeker op nieuwe gedachten brengen, zei het reisbureau, maar ik zie alles grijs, terwijl de nevels me koud over de rug lopen”…
“Het is gewoon een beetje mist”, zei Tom Poes. “Die trekt wel op”.
“Ach wat”, hernam heer Ollie kribbig. “Ik heb het over diepere dingen, die als een steen op mijn gemoed liggen en uit mijn innerlijk omhoog borrelen. Ik ben een heer, die nooit meer zijn vaderland zal zien. Dat is heel vreselijk, jonge vriend”.
“O!”, riep Tom Poes uit, nadat hij een poosje had nagedacht. “U bedoelt de krant”.
“Ik bedoel Het Vaderland”, gaf heer Bommel toe. “Vele jaren heb ik daarin gastvrijheid genoten, zodat ik ontelbare lezertjes de weg heb kunnen wijzen op mijn eenzaam levenspad. Dat was een mooi gevoel, en het heeft mij veel steun gegeven wanneer ik van aangezicht tot aangezicht met een misstand stond. Ik ben dankbaar voor die tijd; vandaar dat er een pak op mijn hart valt, nu ik afscheid moet nemen.”
Hij zuchtte diep en vervolgde mompelend: “Ach ja, men kan denken, dat het leven een lolletje is; maar de nacht komt in de morgen, als je begrijpt wat ik bedoel”.
“Hm”, zei Tom Poes. Verder zweeg hij, want hij wist zo gauw geen troostwoord te vinden.
“Eén ding staat voor mij vast”, besloot heer Ollie. “Maar ik ben vergeten wat het is…”
En met die woorden verdwenen hij en Tom Poes in de mist, die om de bergen hing.

Wat een treurig verhaaltje…

Maar het past verrassend goed bij de rouwstemming waarin heel deze krant gedompeld is.

Het einde van een krant betekent zwijgen. Wat zowel Tom Poes als heer Bommel doen, doordat de eerste geen troostwoord kan vinden en de laatste is vergeten wat het is dat vaststaat.

Het is dus ook een wat treurig ‘Bommelding’, deze week. Maar het leek me de moeite waard om een onbekende tekst van Toonder aan de vergetelheid te onttrekken.

Ik vind het mooi om te zien dat ook in deze gelegenheidstekst beide hoofdpersonages helemaal zichzelf zijn, met de nuchtere opmerkingen van Tom Poes en de bloemrijke taal van heer Bommel.

Overigens is ook het manuscript van de hier behandelde tekst voor Het Vaderland bewaard gebleven in het Toonderarchief.

Je ziet dat Marten Toonder deze tekst opstelde met dezelfde zorgvuldigheid waarmee hij de reguliere Bommelteksten schreef, waarvan ook veel manuscripten bewaard zijn gebleven – dat wil zeggen die vanaf ongeveer 1965. In deze periode tikte Toonder de tekst eerst op de schrijfmachine, waarna hij hem nog eens met de pen corrigeerde. Daarna werd de tekst nog door een medewerker in het net overgetypt om deze naar de krant te kunnen sturen.

In het geval van Het Vaderland dus voor het laatst.

En tsja, vakanties zijn inderdaad niet altijd wat men ervan verwacht. Ik heb vrienden van wie de vakantie in de Ardennen is weggespoeld. Het weer kan tegenvallen, en reisbureaus kunnen een en ander wat te rooskleurig voorgespiegeld hebben.

Heer Bommel maakt dit vaker mee. Daar hoop ik volgende week nader op in te gaan.