door Klaas Driebergen

Begin september schreef ik een aflevering van BommelDingen getiteld ‘Sprookjeskastelen uit de dievenboeken’. Daarin gaf ik een aantal voorbeelden van gebouwen uit de Tom Poes- en Thijs IJs-verhalen die Marten Toonder had ontleend aan de plakboeken die hij en Phiny aanlegden met plaatjes van andere tekenaars. Zo liet ik zien dat het silhouetkasteel uit het volgende plaatje uit Felix the Cat door Toonder gebruikt werd in verschillende verhalen:

Ik kwam vergelijkbare kastelen, met zo’n typerende boogbrug tussen twee torens, tegen in ‘Tom Poes en de toverpijp’ (1941), ‘Tom Poes en de betoverde spiegel’ (1942) en in ‘Thijs IJs en de drie dwergen’.

Deze week zag ik hetzelfde kasteel weer in een ander verhaal opduiken, en wel in ‘Tom Poes en de plamoen’ (oorspronkelijk ‘Tom Poes en de gezichtenhandel’, 1961). Eén van die prachtige magisch-realistische Bommelverhalen.

Daarin overweegt heer Bommel, wiens wandeling in het Donkere Bomen Bos wat uit de hand gelopen is, te overnachten in een ruïne die hij ergens daar diep in het bos weet te liggen. In plaats van de ruïne treft hij echter een fraai kasteel aan:

Een kasteel à la Neuschwanstein, of Disneys kasteel van Doornroosje.

Als heer Bommel op het eerstvolgende plaatje de poort nadert, waarvan de deuren vanzelf openslaan, ziet het er als volgt uit:

Net als de voorbeelden die ik indertijd aanhaalde, lijkt het gedeelte rechts onmiskenbaar gebaseerd op het plaatje uit Felix the Cat, waarbij ook de maan achter de torens niet is vergeten.

In het vervolg van het verhaal wordt het kasteel steeds weer afgebeeld met die bogen tussen de torens. We zien ze op zeker moment ook bij daglicht, zodat de details ervan zichtbaar worden:

Het bouwwerk is een toverkasteel, net als het eerdergenoemde kasteel uit ‘De betoverde spiegel’. Zoals dat alleen zichtbaar wordt bij volle maan om elf uur, bestaat dit kasteel bij de gratie van de toverkracht van Hocus Pas. Zodra die door een list van Tom Poes verbroken is, lost het silhouet van het kasteel op in de duisternis en verandert het  weer in een vervallen ruïne.

Ik vond het leuk om dit vondstje even met je te delen.

Het zou me trouwens niet verbazen als ook het volgende door Toonder uitgeknipte plaatje invloed heeft gehad op het uiterlijk van het kasteel. Vergelijk de torens eens met die op de bovenstaande tekening waarop heer Bommel het kasteel van de plamoen voor het eerst ziet:

Zoals eerder gezegd zijn er nog veel meer voorbeelden van Toonders gebruik van de ‘dievenboeken’ te vinden in het nieuwe boek Het geheim van Marten Toonder. De boekpresentatie vindt aankomende woensdagmiddag plaats in Amsterdam. Wees welkom! Lees hier meer.

Het Parool wijdde vanavond al een mooi artikel aan het boek. Dat kun je hier lezen.