door Klaas Driebergen

Als je al lezend ronddwaalt in het mooie stadje Rommeldam, kan het interessant zijn om eens goed naar de architectuur te kijken. Dat deden we vorige week in ‘BommelDingen’, en wil ik ook vandaag doen.

Vorige week liet ik zien hoe een regeringsgebouw uit het verhaal ‘De Pikkinring’ een paar jaar later als het gemeentehuis van Rommeldam terugkeerde in ‘De killers’. Ik sprak mijn vermoeden uit dat beide gebouwen nagetekend zouden kunnen zijn van een afbeelding van een bestaand gebouw. Ik kreeg afgelopen week enkele tips hierover (bedankt daarvoor!), maar een identiek gebouw is nog niet opgedoken. Het is ook eigenlijk zoeken naar een speld in een hooiberg.

Ook suggereerde ik dat het om een Iers gebouw zou kunnen gaan, vanwege de in mijn ogen georgiaanse bouwstijl. In de tussentijd trof ik in het Toonderarchief in het Literatuurmuseum een lidmaatschapskaart aan van Toonder uit 1998 van de Irish Georgian Society, een Iers genootschap voor architectuurerfgoed. (Dat overigens gevestigd was aan het Merrion Square, het plein in Dublin dat ik ook in mijn vorige mail noemde als een voorbeeld van georgiaanse architectuur.) Dit lidmaatschap toont aan dat Toonder in elk geval geïnteresseerd was in mooie historische Ierse architectuur.

Vandaag opnieuw een voorbeeld van een gebouw dat in twee verschillende verhalen voorkomt. Maar dan anders.

In ‘Heer Bommel en het platmaken’ (1969) moet heer Bommel voor de rechter verschijnen wegens een aanklacht van commissaris Bulle Bas van mishandeling en bedreiging, nadat die mede door toedoen van heer Bommel een blik verf over zijn hoofd uitgegoten heeft gekregen. Het gerechtsgebouw ziet er als volgt uit:

Echt een ouderwets gerechtsgebouw: groot, pompeus, met zo’n driehoekig fronton boven de ingang dat op pilaren rust, met allerlei versieringen, waaronder de weegschaal als symbool van de juiste weging van het recht.

Acht jaar later, in ‘Heer Bommel en de denktank’ (1977), verschijnt heer Bommel opnieuw voor de rechter. Ditmaal omdat hij burgmeester Dickerdack voor het gerecht heeft gedaagd vanwege de onrechtmatige onteigening van de Steenheuvel. Opnieuw wordt het gerechtsgebouw in beeld gebracht:

Het is frappant hoe deze twee gebouwen op elkaar lijken, maar toch verschillend zijn. Tijdens het tekenen van ‘De denktank’ is blijkbaar teruggegrepen op het gebouw van acht jaar eerder, maar het is bepaald niet letterlijk nagetekend. De versieringen op de gevel zijn bijvoorbeeld net wat minder overdadig. De weegschaal is niet meer te zien.

Ook het interieur van de rechtszaal vertoont in beide verhalen grote overeenkomsten, maar is toch ook net weer anders. Hier eerst de rechtszaal zoals die eruitziet in ‘Het platmaken’:

En dan in ‘De denktank’:

Zelfs het personeel van de rechtbank is niet gewijzigd. De uilachtige rechter heet in beide verhalen Morrel, hoewel hij de pruik inmiddels verwisseld heeft voor een zwarte baret en een uilenbril. Ook het bebrilde muisje op de voorgrond is nog steeds op zijn post. Wat verbazend is voor een muis in het gezelschap van een uil.

Rechter Morrel komt trouwens ook voor in de verhalen ‘De achtgever’ (1957) en ‘De tuttelwurm’ (1968). In de meest recente uitgaven althans; pas met de uitgave van de Volledige werken kreeg de rechter in alle vier de verhalen deze naam, terwijl hij in drie van de vier oorspronkelijke dagbladverhalen nog naamloos was, en alleen in ‘De denktank’ Morrel heette. En dat het muisje de griffier is, kom je te weten in ‘De tuttelwurm’.

Een uil als rechter lijkt passend, aangezien deze vogel altijd als een symbool van wijsheid heeft gegolden. Maar ondertussen munten de door Morrel voorgezeten rechtszittingen niet bepaald uit door een bijzonder wijze manier van rechtspraak… Ondanks die weegschaal boven de ingang.

Het is een aanrader om deze verschillende rechtbankscènes eens achter elkaar te lezen. Heel vermakelijk.

*

De bovengenoemde overeenkomsten in de architectuur van het gerechtsgebouw werden gevonden door Willem Feltkamp, samensteller van Het geheim van Marten Toonder. Het is een van de vele dingen die naar boven kwamen tijdens het onderzoek daarvoor. Het haalde het boek uiteindelijk niet; er moesten nu eenmaal keuzes worden gemaakt. Maar ik vind het leuk om deze vondst nu te delen met de lezers van ‘BommelDingen’.

Over Het geheim van Marten Toonder gesproken: wat was recensent Jeroen Vullings daar afgelopen zaterdag enthousiast over in zijn boekenrubriek in Nieuwsweekend op Radio 1! Je kunt het hier terugluisteren (vanaf minuut 6:25).

En het boek is nog steeds te koop, waaronder in mijn webwinkel, waar je geen verdere verzendkosten betaalt.