door Klaas Driebergen

We waren bezig met de ‘soundtrack’ van de Bommelverhalen. Een onderwerp dat veel meer oplevert dan ik had gedacht toen ik ermee begon: Toonder blijkt meerdere werkelijk bestaande liedjes en muziekstukken in de Bommelverhalen verwerkt te hebben.

En het leuke van Bommeldingen is ook dat er mooi geput kan worden uit wat men wel the wisdom of the crowd noemt: als ik het niet weet, dan weet een de vele ‘oplettende lezertjes’ het wel. Dat bewijst ook deze aflevering weer! En: ik doe er ook graag wederom een beroep op.

Het draait allemaal om de liederen die Joost mooi vindt.

In het verhaal ‘De pruikenmaker’ zingt Joost, met zijn levensliedpruik op, twee liederen met een plantaardig onderwerp: ‘Als vergeet-mij-nietjes zijn je ogen’ en ‘Ach bloem, ternauwernood ontloken’.

Het laatste lied leken we de vorige aflevering te hebben geïdentificeerd als het achttiende-eeuwse sonnet ‘Schoon is de roos’ van Pieter Nieuwland.

Schoon is de roos, waarmeê ge uw’ boezem tooit,
Doch kort haar bloei! – Ter naauwernood ontloken,
Verwelkt zij ras, van haren steel gebroken,
Of wordt, door zon en wind, ontbladerd en verstrooid.

Maar nu kwamen Jan en Martha Bruna met nog een andere suggestie. Ditmaal geen gedicht maar een lied, en weer uit een opera, namelijk Cavalleria Rusticana van Pietro Mascagni uit 1890. Ze citeren daaruit de eerste regel: ‘O Lola, blanche fleur, à peine éclose…’ Dat betekent zoiets als: ‘O Lola, witte bloem, ternauwernood ontloken…’ Ja, dat komt ook weer heel dichtbij.

Het is alleen niet de originele tekst van de opera. Die is namelijk geschreven in het Italiaans, of eigenlijk in een Siciliaans dialect daarvan. De opera begint dan met deze serenade voor Lola, gezongen door Turridu. Zijn vroegere geliefde blijkt als hij terugkeert uit de dienstplicht helaas met een ander te zijn getrouwd… De regels die hij dan zingt, luiden:

O Lola c'hai di latti la cammisa
si bianca e russa comu la cirasa,
quannu t'affacci fai la vucca a risa,
biatu pì lu primu cu ti vasa!

Google Translate detecteert het als Corsicaans en geeft ietwat merkwaardige resultaten. De beste vertaling die ik ervan kon vinden is in het Engels:

O Lola! like the snow, pure in thy whiteness!
Redder than cherries glow thy lips in brightness!
Happy the lover brave, when by thy kisses
Thou shalt his soul enslave in fondest blisses!

Hoe dan ook lijkt het hier níet te gaan over een ternauwernood ontloken bloem.

Maar goed, er zijn dus ook Franstalige versies in omloop geweest waarin deze ‘blanche fleur à peine éclose’ wél voorkomt. Beluister bijvoorbeeld deze opname van halverwege de jaren vijftig, afkomstig van een plaat met daarop enkele delen uit Cavalleria Riusticana, waarop genoemde lied door tenor Gaston Micheletti ten gehore wordt gebracht.

Het valt me verder op dat de bewoording van Joost, ‘Ach bloem, ternauwernood ontloken’, perfect zingbaar is op de eerste regel van het lied zoals dat in de opera klinkt. Maar een Nederlandse vertaling die aldus begint, is niet te vinden op internet. Wel vond ik een verwijzing naar een plaat met daarop ‘O Lola schoone Bloem’, gezongen door de Belgische tenor Louis Morrison (1888–1934). De precieze tekst of een opname daarvan heb ik ook niet kunnen vinden.

Maar dan het andere lied dat Joost vertolkt: ‘Als vergeet-mij-nietjes zijn je ogen’.

Met omfloerste stem stond hij in de achterdeur en zong aandachtig ‘Als vergeet-mij-nietjes zijn je ogen’. Dat deed hij zó mooi, dat er een traan langs zijn wang gleed […].

Ook daarvan lijkt de bron te zijn gevonden!

Rob Keijzer ondernam een speurtocht en vond het lied ‘Forget-Me-Nots in Your Eyes’. De Amerikaanse popzanger Perry Como, bekend met songs uit het ‘easy listening’-genre, nam het in 1944 op de plaat op met het Lud Gluskin Orchestra en een achtergrondkoortje. Het liedje is geschreven door Edgar Leslie (tekst) en Harry Warren (muziek). Beluister het hier.

I saw forget-me-nots in your eyes
And forget-me-nots tell no lies
They whispered words of love
Your lips would never speak
And in that hush, I felt the blush upon my cheek

Je ziet het voor je, Joost zwijmelend met dit nummer.

In dat jaar 1944 werd hetzelfde lied trouwens ook op de plaat gezet door Eugenie Baird met Glen Gray en het Casa Loma Orchestra, Eddy Howard, Ambrose en Helen Warren. Zoals Rob Keijzer schrijft: ‘Met zoveel verschillende plaatopnames van een en hetzelfde liedje is het goed mogelijk dat Toonder het op de radio gehoord heeft en van de titel zijn eigen vertaling gemaakt heeft.’

Tot slot keer ik nog even terug naar het lievelingsstuk van Joost: de ‘Leedaria’ uit de opera De Mosselkwekers, gezongen door Bertha Valdibari. Joost speelt het in ‘De toornviolen’ af op de pathefoon terwijl zijn werkgever bloemen injecteert met pippeling om ervoor te zorgen dat deze de volgende ochtend muziek maken. En je ziet hem genieten van deze muziek.

De tekst van deze ‘Leedaria’ staat niet in het verhaal, maar wist je dat deze toch is overgeleverd…? Toen Dick de Boer en ik ons boek met alle ‘poëmen’ van Marten Toonder samenstelden, kwamen we tot onze verrassing in Toonders nalatenschap tussen andere gedichten de tekst van deze aria tegen… Komt ’ie:

LEEDARIA  (uit De mosselkwekers)

Hoe leeg – – – hoe eindloos leeg
zijn thans de dagen en de nachten
waarin ik ween – en jij, je zweeg
voor immer zielloos voor mijn smachten
O, Wederik van Veeere, van Veeeere

Ik zag je gaan in storm en regen
en woeste kolken waar je in verdween
Ik schreide luid, wijl golven stegen –
jij bleef daarin en sinds ben ik alleen
O, Wederik van Veeere, van Veeeere

Hoe zwart – – – hoe zwaar en zwart
is nu het leven en het lijden
der eenzaamheid in bit’re smart
Waaruit slechts dood mij kan bevrijden
O, Wederik van Veeere, van Veeeere

Dit gedicht was nog niet gepubliceerd. We hebben het uiteraard ook opgenomen in ons boek, Nu is de moen gevangen.

Dick en ik hebben ons afgevraagd of Toonder hier wellicht een bestaande opera-aria vertaald heeft. Bijvoorbeeld een uit De Parelvissers van Bizet, dat zou voor de hand liggen. In de noten in het boek suggereren we een mogelijk verband met een van de bekendste aria’s uit De Parelvissers, ‘Je crois entendre encore’: misschien zou het met enige goede wil mogelijk zijn om de tekst van Toonder op de melodie daarvan te zingen. Bij nader inzien lijkt dit toch lastig, en om andere redenen vergezocht: inhoudelijke overeenkomsten zijn er niet – van echt leed is in ‘Je crois entendre encore’ geen sprake – en het gaat om een aria voor een tenor in plaats van een vrouw.

Een gedeelte uit deze opera dat mogelijk iets beter in aanmerking komt is het lied ‘Comme autrefois dans la nuit’ voor sopraan, en wel het refrein ervan:

Comme autrefois dans la nuit sombre,
Caché sous le feuillage épais,
Il veille près de moi dans l'ombre,
Je puis dormir, rêver en paix!

Maar ook hierin komt nog steeds minder leed voor dan in de ‘Leedaria’ – er zelfs eerder sprake van geluk dan leed.

Afijn: operakenners opgelet… Ik houd me zeer aanbevolen voor suggesties van opera-aria’s die beter in aanmerking komen als de bron die Toonder hier vertaald heeft tot de ‘Leedaria’!

Om er zo hopelijk achter te komen wat nu hét lievelingsmuziekstuk van Joost is…

*

Nieuw!

Toonders jonge jaren

Toonder-dagtocht naar Rotterdam, Scheveningen en Leiden

De succesvolle Toonderwandelingen door Amsterdam die ik vorig jaar met Historizon organiseerde, vroegen om een vervolg. Niet alleen in de vorm van een herhaling van de Amsterdam-wandeling (lees daarover hier meer), maar ook van een uitbreiding naar de andere plaatsen waar Toonder woonde en werkte.

Welnu: dat doen we! Op zaterdag 9 juli aanstaande kun je mee op een dagtocht naar Rotterdam, Scheveningen en Leiden: de plaatsen waar Toonder zijn jonge jaren doorbracht.