door Klaas Driebergen

Misschien heb je het al gelezen in mijn ToonderMail van een paar dagen geleden: Het leven der dieren is uit! Het is de eerste complete boekuitgave van de reeksen dierencartoons die Marten Toonder als politieke tekenaar maakte voor met name Elseviers Weekblad (1947-1948) en Haagse Post (1952).

Een paar BommelDingen terug besprak ik de Canteclaer-achtige hanenfiguur die zo nu en dan in Toonders dierencartoons voorkomt. Nu wil ik een blik werpen op een andere figuur: de buldog. Hij treedt in zeven van de cartoons op.

Hier twee voorbeelden, uit een ongepubliceerde pentekening uit 1948 (maar waarschijnlijk bedoeld voor Elsevier) en uit een met de penseel gemaakte tekening uit Haage Post uit 1952:

Deze figuur staat in Toonders cartoons onmiskenbaar voor het Verenigd Koninkrijk, zoals de haan consequent Frankrijk symboliseert. Hij verwijst allereerst naar John Bull: een welvarende achttiende-eeuwse boer die veel in spotprenten en karikaturen voorkomt als personificatie van Groot-Brittannië, en die voor het eerst gebruikt werd door de Schotse hekeldichter John Arbuthnot (1667-1735). Deze wordt vaak vergezeld door een buldog:

Daarnaast is hij onmiskenbaar verwant met de figuur van Winston Churchill, die in elk geval ten tijde van de publicatie van de cartoons in Haagse Post (1952) weer aan de macht was als Britse premier. Met zijn bolhoed en dikke sigaar heeft hij er in elk geval veel van weg:

Maar Bommelliefhebbers herkennen in deze figuur natuurlijk ook Bul Super, de compagnon van Hiep Hieper, die tezamen steevast worden aangeduid als een tweetal ‘aan lager wal geraakte zakenlieden’. Dat ook Bul Super ervan overtuigd moet zijn geweest dat hij een zekere gelijkenis met de Britse staatsman vertoonde, valt te concluderen uit een opmerking die hij (zonder duidelijke aanleiding) maakt in ‘Tom Poes en de atoomtrillingen’ (1946), een ballonstripverhaal uit Ons Vrije Nederland:

Tsja, wie was er nou eerder: Bul Super of Winston Churchill…? In elk geval werd Churchill voor het eerst premier op 10  mei 1940, terwijl Bul Super pas voor het eerst optrad als zogenaamde filmproducent in ‘Tom Poes en de Superfilm-onderneming’ in 1944.

Deze Bul Super lijkt trouwens allereerst gebaseerd op Joop Geesink, de poppenfilmproducent die van 1942 tot 1943 compagnon van Marten Toonder was. Wie naar afbeeldingen van Geesink googelt, zie een vergelijkbare stevige figuur, vaak met sigaar in de mond:

Toonder laat Joop Geesink in zijn autobiografie steevast joviaal ‘ouwe reus’ tegen hemzelf zeggen, net als Bul Super dit tegen heer Bommel doet. De vraag is wat het zegt over Toonders kijk op Geesink dat Super in feite een grote oplichter is…

Net zo goed doet het voor de Bommellezer wat vreemd aan om Bul Super als Groot-Brittannië in Toonders cartoons te zien figureren. En zegt dit iets over Toonders kijk op de Britten…?

*

In Het leven der dieren presenteren Dick de Boer en ik niet alleen de genoemde dierencartoons, maar we plaatsen ze ook in de actualiteit van de jaren veertig en vijftig (veel Koude Oorlog dus), in de geschiedenis van de dierencartoon en in het oeuvre van Marten Toonder. Niet alleen interessant voor Bommelfans dus, maar ook voor geschiedenisliefhebbers.

Misschien ken je iemand die die boek wellicht interessant vindt? Stuur deze mail dan gerust aan hem/haar door! Bedankt!

Het boek is hier te bestellen, dan heb je het in 1 à 2 werkdagen in huis. Maar binnenkort ook verkrijgbaar in de betere boekhandel of stripspeciaalzaak.